«Όπως έχει ομολογήσει ο ίδιος ο Ωνάσης, η Αργεντινή ήταν η χώρα από την οποία ‘ευεργετήθηκε απείρως’», σημείωσε στο «Περιοδικό» η ιστορικός Μαρία Δαμηλάκου περιγράφοντας τα χρόνια εκείνα όπου ο Ελληνας «κροίσος» έκανε στη χώρα της Λατινικής Αμερικής το επιχειρηματικό του ντεμπούτο. Από το 1923, όταν ο νεαρός τότε Αριστοτέλης Ωνάσης αποβιβάστηκε στην Αργεντινή, η επέκεινα είσοδός του στον κόσμο του «επιχειρείν» αλλά και η έντονη αλληλεπίδρασή του με την ελληνική ομογένεια στη χώρα -σημείο σταθμός υπήρξε ο διορισμός του ως προξένου της Ελλάδας στο Μπουένος Άιρες το 1931- αποτελούν κομμάτια μιας ιστορίας ειδικής σημασίας για τον άνδρα που εξελίχθηκε σε μύθο.
Το ταξίδι στην Αργεντινή
«Ο Αριστοτέλης Ωνάσης έφτασε στην Αργεντινή το 1923, με μια άδεια Νάνσεν που δινόταν σε πρόσφυγες και ίσχυε για μια μόνο διαδρομή. Είχε ζήσει στην Ελλάδα μόλις έναν χρόνο αφότου εγκαταστάθηκαν οικογενειακώς στον Πειραιά ως πρόσφυγες, μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή», είπε η κ. Δαμηλάκου εξηγώντας πως «η Αργεντινή ήταν εκείνη την εποχή μια χώρα με καλές οικονομικές προοπτικές και καθώς η πρόσβαση στις Ηνωμένες Πολιτείες ήταν πλέον πολύ δύσκολη, ο Ωνάσης αποφάσισε να δοκιμάσει την τύχη του στο Μπουένος Άιρες».
Όπως ανέφερε η ίδια, τα πρώτα χρόνια του Ωνάση στην Αργεντινή είναι σχετικά θολά και περιβάλλονται γενικά από μια αύρα μυστηρίου, λόγω των ελλιπών τεκμηρίων και των μύθων που έχουν δημιουργηθεί γύρω από τη μορφή του. «Φαίνεται, πάντως, ότι πριν ξεκινήσει την επιχειρηματική του δραστηριότητα, εργάστηκε για ένα σύντομο διάστημα ως υπάλληλος στην εταιρεία British United River Plate Telephone Co. Εκείνη την περίοδο ‘διάβασε’ την αγορά της Αργεντινής, ανέπτυξε χρήσιμες κοινωνικές επαφές και πήρε τις αποφάσεις του σχετικά με τη διαδρομή που θα ακολουθούσε».
Το επιχειρηματικό ντεμπούτο με τα καπνά
Έχοντας διαπιστώσει τη δυναμική του καπνεμπορίου στη χώρα της Λατινικής Αμερικής ο Αριστοτέλης Ωνάσης αποφασίζει να κάνει το επιχειρηματικό του ντεμπούτο στον κλάδο. «Η περίοδος της ενασχόλησης με το καπνεμπόριο ξεκίνησε για τον Ωνάση στα τέλη του 1924 ή στις αρχές του 1925. Ήταν έναν εμπορικός κλάδος που εκείνη την περίοδο είχε πολύ καλές προοπτικές στην Αργεντινή. Η επιχείρηση του Ωνάση βασίστηκε στο οικογενειακό δίκτυό του: οι προμηθευτές του ήταν οι καπνέμποροι Σωκράτης και Όμηρος Ωνάσης, πατέρας και θείος του Αριστοτέλη, άλλοτε σημαντικοί επιχειρηματίες της Σμύρνης, οι οποίοι μετά τα δραματικά γεγονότα του 1922 είχαν μεταφέρει την καπνεμπορική επιχείρησή τους ‘Σ. & Ο. Ωνάσης’ στον Πειραιά. Η επιχείρηση του Αριστοτέλη Ωνάση εμφανίζεται το 1927 ως ‘Aristóteles S. Onassis. Import-Export’ και βρισκόταν σε πολύ κεντρικό σημείο του Μπουένος Άϊρες. Συνέταιρος του Ωνάση έγινε ο πρώτος ξάδερφός του Νικόλαος Κονιαλίδης, ο οποίος έφτασε στην Αργεντινή το 1924 σε ηλικία μόλις 16 ετών. Αργότερα εντάχθηκε στην επιχείρηση και ο μικρότερος αδερφός του, ο Κωνσταντίνος Κονιαλίδης, ο οποίος έφτασε στο Μπουένος Άιρες το 1929», σημείωσε η κ. Δαμηλάκου.
Σκιαγραφώντας δε το πλαίσιο της εποχής και το κατά πόσον στη βάση αυτού δικαιώθηκε ο Ωνάσης για την επιχειρηματική επιλογή του, η Ελληνίδα ιστορικός είπε: «Στη δεκαετία του 1920 το καπνεμπόριο και η σιγαροβιομηχανία παρουσίαζαν μεγάλη ανάπτυξη στην Αργεντινή. Εκείνη την περίοδο είχε διαμορφωθεί μια δυναμική αγορά καπνιστών λόγω της μαζικής ευρωπαϊκής μετανάστευσης, της ενίσχυσης της αγοραστικής δύναμης των μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων αλλά της επικράτησης νέων συνηθειών, κυρίως μεταξύ του γυναικείου κοινού που μπήκε δυναμικά στην κατανάλωση τσιγάρων. Από την αρχή της ενασχόλησής του με το εμπόριο καπνών, ο Ωνάσης προσανατολίστηκε στην ιδέα της προώθησης των καπνών Ανατολής ως ελαφρύτερων από τα κουβανέζικα καπνά, που κυρίως χρησιμοποιούνταν στη σιγαροβιομηχανία της Αργεντινής, και συνεπώς πιο κατάλληλων και για το γυναικείο καπνιστικό κοινό. Γενικά, στις αρχές της δεκαετίας του 1920 τα ανατολικά καπνά είχαν αύξουσα ζήτηση στην Αργεντινή. Ο Ωνάσης, μάλιστα, ανέπτυξε επαφές με μεγάλες σιγαροβιομηχανίες της χώρας και επεδίωξε να γίνει προμηθευτής τους. Σε κάθε περίπτωση, η εισαγωγή καπνών φαίνεται ότι ήταν πετυχημένη επιλογή και του επέφερε σημαντικά κέρδη».
«Ως επόμενο βήμα, αποφάσισε να δοκιμάσει τις δυνάμεις του και στον χώρο της παραγωγής σιγαρέτων. Εκεί, όμως, είχε μικρότερη επιτυχία καθώς, λόγω του μεγάλου ανταγωνισμού, ήταν πολύ δύσκολο να εξασφαλίσει κάποιο αξιόλογο μερίδιο στην αγορά τσιγάρου του Μπουένος Άιρες. Η σιγαροποιία του Ωνάση ονομάστηκε ASO Tobacco Co. από τα αρχικά του ιδρυτή της (Aristóteles Sócrates Onassis). Ήταν μια επιχείρηση μικρού γενικά διαμετρήματος, η οποία δεν φαίνεται να πέρασε στη μαζική παραγωγή αλλά κινήθηκε στη μικρή κλίμακας αγορά των ακριβότερων γενικά ανατολίτικων σιγαρέτων. Ωστόσο, η ύφεση των αρχών της δεκαετίας του 1930 και η περαιτέρω ενίσχυση του ολιγοπωλιακού χαρακτήρα της σιγαροβιομηχανίας έπεισαν τον Ωνάση να εγκαταλείψει σταδιακά την παραγωγή τσιγάρων και να εστιάσει το ενδιαφέρον του στην εισαγωγική εμπορική του δραστηριότητα».
Πρόξενος της Ελλάδας στο Μπουένος Άιρες
«Στο δυσμενές οικονομικό κλίμα που επικρατούσε στις αρχές της δεκαετίας του 1930, ο Ωνάσης αποφάσισε να παίξει το χαρτί της πολιτικής και της διπλωματίας προκειμένου να προστατεύσει τα επιχειρηματικά του συμφέροντα» επεσήμανε η κ. Δαμηλάκου. Και πρόσθεσε: «Έχοντας ως στόχο τη σύναψη εμπορικής συμφωνίας μεταξύ της Ελλάδας και Αργεντινής, προκειμένου να μειωθούν οι δασμοί που βάραιναν το μεταξύ τους εισαγωγικό και εξαγωγικό εμπόριο, ήρθε σε επαφή, σε ένα από τα συχνά ταξίδια του στην Ελλάδα με τον Ανδρέα Μιχαλακόπουλο, τότε Αντιπρόεδρο και Υπουργό Εξωτερικών της κυβέρνησης Βενιζέλου. Τότε ήταν που ο Ωνάσης ορίστηκε από την ελληνική κυβέρνηση «Ειδικός ακόλουθος για την μελέτην και σύναψιν εμπορικού συμφώνου μεταξύ Ελλάδος και Αργεντινής».
Εκτός από ειδικός ακόλουθος, ο Ωνάσης ορίστηκε επίσης Αναπληρωτής Γενικός Πρόξενος στο Μπουένος Άιρες μετά τον θάνατο, στα τέλη του 1931, του πρώτου έμμισθου Γενικού Προξένου στην Αργεντινή, Κωνσταντίνου Ξανθόπουλου, ο οποίος είχε ασκήσει τα καθήκοντά του την περίοδο 1926-1931. Λόγω των συχνών ταξιδιών και των μεγάλων διαστημάτων παραμονής του Ωνάση στο εξωτερικό, ο ξάδερφός του Νικόλαος Κονιαλίδης ορίστηκε ως αναπληρωτής του. Ο Ωνάσης και ο Κονιαλίδης παρέμειναν στη διεύθυνση του ελληνικού προξενείου μέχρι το 1936, οπότε ανέλαβε καθήκοντα πρεσβευτή με δικαιοδοσία σε όλη τη Νότιο Αμερική, ο μετέπειτα ορκισμένος εχθρός του Ωνάση, διπλωμάτης Βασίλειος Δενδραμής».
Οι αντιδράσεις δεν έλειψαν. «Η αναβάθμιση του Ωνάση σε επίσημο συνομιλητή με τις πολιτικές αρχές της Ελλάδας και της Αργεντινής, προκάλεσε τις αντιδράσεις της καθιερωμένης ελίτ της ελληνικής παροικίας στο Μπουένος Άιρες, η οποία γενικά αντιμετώπιζε τον Ωνάση ως τυχοδιώκτη, νεόφερτο και ‘αλεξιπτωτιστή’», απάντησε η καθηγήτρια Ιστορίας του Ιονίου Πανεπιστημίου σε σχετική ερώτηση.
Οι σχέσεις του Ωνάση με την ελληνική κοινότητα της Αργεντινής
«Η ανάληψη προξενικών καθηκόντων αναμφίβολα κατέστησε τον Ωνάση βαρυσήμαντο παράγοντα της ελληνικής παροικίας, παρόλο που τη δεκαετία του 1920 δεν είχε τόσο ενεργή ανάμιξη στα κοινοτικά πράγματα. Στη δεκαετία του 1930 κατατάσσεται μεταξύ των μεγάλων ευεργετών της ‘Ελληνικής Κοινότητας Μπουένος Άιρες’, μαζί με τον Νικόλαο Κονιαλίδη.
Προκλήθηκαν, όμως, αντιδράσεις από άλλα διακεκριμένα μέλη της παροικίας που, όπως προαναφέρθηκε, έβλεπαν γενικά τον Ωνάση ως τυχοδιώκτη. Σε μια κίνηση αντιπερισπασμού προς τις πρωτοβουλίες και την αναβάθμιση του Ωνάση, οι μεγαλέμποροι της ελληνικής κοινότητας ίδρυσαν το 1933 στο Μπουένος Άιρες το ‘Ελληνικό Εμπορικό Επιμελητήριο’. Βασικός στόχος τους ήταν ο ίδιος με του Ωνάση, δηλαδή η άρση των περιορισμών για την εξαγωγή συναλλάγματος από την Αργεντινή στην Ελλάδα και η υπογραφή ελληνο-αργεντινής συμφωνίας για την προώθηση των εμπορικών σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών. Η αντίδραση της ελίτ της ελληνικής παροικίας προχώρησε και σε προσωπικές κατηγορίες ενάντια του Ωνάση. Έντονες ήταν οι κατηγορίες και της εφημερίδας ‘Πατρίς’. Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας, στις μέρες του το Προξενείο είχε μετατραπεί σε ‘πρακτορείον’ που ικανοποιούσε την ‘αισχροκέρδεια’ των πλοιάρχων φορτηγών πλοίων. Επίσης, μεταγενέστερη έκθεση του FBI, που βασιζόταν σε πληροφορίες προερχόμενες από το Μπουένος Άιρες, κατέληγε στο συμπέρασμα ότι ο ορισμός του Ωνάση ως προξένου του επέφερε πολύ σημαντικά κέρδη καθώς ‘ως Πρόξενος είχε τη δυνατότητα να αγοράζει μεγάλες ποσότητες συναλλάγματος στην επίσημη τιμή και να το πουλά στη μαύρη αγορά η οποία είχε ανθίσει εκείνη την εποχή’».
Όπως εξήγησε η κ. Δαμηλάκου, «σε απάντηση προς όλες αυτές τις κατηγορίες για τον δήθεν ‘σκοτεινό’ ρόλο του στο προξενείο, ο Ωνάσης υποστήριζε ότι ως εκπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης, έπεισε ο ίδιος το 1933 την κυβέρνηση της Αργεντινής να μην επιβάλλει δεκαπλή αύξηση σε λιμενικούς φόρους και δασμούς στα ελληνικά εμπορικά πλοία. Πάντως, όλα αυτά δείχνουν το κλίμα που επικρατούσε στην ελληνική παροικία και τις τεταμένες σχέσεις που είχε ο Ωνάσης με την παραδοσιακή ελίτ της ελληνικής κοινότητας».
Η απόφαση να ασχοληθεί με τη Ναυτιλία
Το δυναμικό λιμάνι του Μπουένος Άιρες ήταν σχολείο για τον Ωνάση, ενώ το πέρασμά του από το εκεί ελληνικό προξενείο τον έφερε αναμφίβολα πιο κοντά στη ναυτιλία και επηρέασε τις επιχειρηματικές αποφάσεις του. Η κ. Δαμηλάκου υπενθύμισε πως «την εποχή που ο Αριστοτέλης Ωνάσης και ο Νικόλαος Κονιαλίδης εκτελούσαν χρέη προξένου, η παρουσία των ελληνικών πλοίων στα λιμάνια της Αργεντινής ήταν πολύ σημαντική. Ήδη από τη δεκαετία του 1920, η ανάκαμψη της ελληνικής ναυτιλίας συνοδεύτηκε από τη διείσδυσή της σε όλο και περισσότερες αγορές. Ένα από τα πιο συνήθη δρομολόγια στα οποία εισχώρησαν γερά οι Ελληνες εφοπλιστές ήταν η γραμμή Ηνωμένο Βασίλειο – Λα Πλάτα, η οποία βασιζόταν στη μεταφορά γαιανθράκων από τη Μεγάλη Βρετανία στα λιμάνια της Αργεντινής απ’ όπου τα πλοία επέστρεφαν στην Ευρώπη με σιτοφορτία».
Την ίδια ώρα, μια μορφή από την Αργεντινή που επηρέασε, σύμφωνα με την Ελληνίδα ιστορικό, έντονα τον Ωνάση και έπαιξε ρόλο στη στροφή του προς την εφοπλιστική δραστηριότητα, ήταν ο Alberto Dodero, ο οποίος την περίοδο του Μεσοπολέμου έγινε ο μεγαλύτερος εφοπλιστής της Αργεντινής. «Ανέπτυξε στενή σχέση με το αργεντινό κράτος και σταδιακά η εταιρεία του μεγάλωσε πολύ, φτάνοντας το 1946 ο όμιλος Dodero να αντιπροσωπεύει πάνω από το 36% της συνολικής εμπορικής ναυτιλίας της Αργεντινής. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 1946 ο στόλος του ομίλου Dodero ενισχύθηκε σημαντικά όταν ξεκίνησε την αγορά, από την κυβέρνηση των Η.Π.Α. φορτηγών πλοίων τύπου Victory και Liberty, επωφελούμενος από την Merchant Ship Sales Act που ψήφισε το αμερικανικό Κογκρέσο το 1946. Τα μαθήματα που πήρε ο Ωνάσης από την εμπειρία και τις πρακτικές του Dodero ήταν πολύ σημαντικά. Εξάλλου, γενικότερα η Αργεντινή, με την ταραχώδη πολιτική ιστορία της και την ασταθή και μεταβαλλόμενη οικονομία της, υπήρξε σπουδαία πηγή μαθημάτων για τον Ωνάση».
Η χώρα από την οποία «ευεργετήθηκε απείρως»
«Από τα μέσα της δεκαετίας του 1930 ο Ωνάσης μοίραζε τον χρόνο του μεταξύ Λονδίνου και Μπουένος Άιρες. Το 1932 απέκτησε τα δύο πρώτα πλοία του από την καναδική κυβέρνηση και ίδρυσε την πρώτη ναυτιλιακή εταιρεία του με την επωνυμία A. S. Onassis. Αυτή την περίοδο ο Ωνάσης διατηρούσε παράλληλα την εισαγωγική – εξαγωγική επιχείρησή του στην Αργεντινή, αλλά τη δραστηριότητά της είχε ουσιαστικά αναλάβει ο ξάδερφος και συνέταιρός του Νικόλαος Κονιαλίδης.
Πάντως, παρά τη συνεχή κινητικότητά του, μέχρι το 1940 το Μπουένος Άιρες εξακολουθούσε να είναι για τον Ωνάση η βασική έδρα του αλλά και πηγή γνωριμιών, διασυνδέσεων και μαθημάτων. Εκεί, για παράδειγμα, καλλιέργησε τις επαφές του με Νορβηγούς εφοπλιστές που του πρόσφεραν καθοδήγηση και τον έστρεψαν στην ανερχόμενη αγορά της μεταφοράς πετρελαίου», σημείωσε η κ. Δαμηλάκου.
Ωστόσο, όπως είπε, η Αργεντινή του Περόν, με τον οικονομικό εθνικισμό που τη χαρακτήριζε, δεν ήταν πια η κατάλληλη βάση για τον Ωνάση, ο οποίος ούτως ή άλλως είχε ήδη ανοίξει τους ορίζοντές του προς την καρδιά της παγκόσμιας οικονομίας. «Παρόλα αυτά, η σχέση του -συναισθηματική και οικονομική- με τη χώρα όπου πραγματοποίησε το επιχειρηματικό του ντεμπούτο θα διατηρούνταν πάντα. Όπως έχει ομολογήσει ο ίδιος ο Ωνάσης, η Αργεντινή ήταν η χώρα από την οποία ‘ευεργετήθηκε απείρως’».
Πηγή: www.ekirikas.com