Αλέξανδρος Διομήδης

Ο Αλέξανδρος Διομήδης ήταν έλληνας νομικός, τραπεζίτης και πολιτικός του φιλελεύθερου χώρου, από τις σημαντικότερες προσωπικότητες του πρώτου μισού του 20ού αιώνα στην Ελλάδα. Διετέλεσε, μεταξύ άλλων, υπουργός Οικονομικών και Εξωτερικών, διοικητής της Εθνικής Τράπεζας και της Τράπεζας της Ελλάδος και πρωθυπουργός το δεύτερο εξάμηνο του 1949.

Ο Αλέξανδρος Διομήδης γεννήθηκε στις 22 Δεκεμβρίου 1875 στην Αθήνα και καταγόταν από την επιφανή οικογένεια των Κυριακών από τις Σπέτσες, πολλά μέλη της οποίας διακρίθηκαν στη νομική επιστήμη και την πολιτική. Ήταν γιος του καθηγητή της Πολιτικής Δικονομίας στο Πανεπιστημίου Αθηνών και διεθνούς δικαστή Νικολάου Διομήδους (1842-1903) και της Ελένης Φιλαρέτου – Οικονομίδου, αδελφής του δικηγόρου και πολιτευτή Νικολάου Φιλαρέτου και θετής κόρης του καθηγητή Νομικής Βασιλείου Οικονομίδου. Ήταν εγγονός του νομομαθή και πολιτικού Διομήδη Κυριακού (1811-1869), ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός για ένα μήνα το 1863. Ο πατέρας του κράτησε ως επίθετο το όνομα του παππού του και το επέβαλε ως επίθετο της οικογένειάς του.

Ο Αλέξανδρος Διομήδης σπούδασε νομικά και οικονομικά στα πανεπιστήμια Αθηνών, Παρισίων, Φριβούργου, Λειψίας και Βερολίνου. Το 1905 αναγορεύτηκε διδάκτωρ νομικής του Πανεπιστημίου της Λειψίας με την διατριβή επί του Ποινικού Δικαίου «Η Έμπρακτος Μετάνοια». Μετά την επάνοδό του στην Ελλάδα, εξελέγη υφηγητής του Δημοσιονομικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, με μία εκτεταμένη μονογραφία του περί του προϋπολογισμού του κράτους. Παράλληλα ασκούσε τη δικηγορία στην Αθήνα.

Σύντομα αναμίχθηκε στην πολιτική και διορίσθηκε νομάρχης Αττικοβοιωτίας. Πολιτικός φίλος του Ελευθερίου Βενιζέλου, εντάχθηκε στο νεοσύστατο Κόμμα των Φιλελευθέρων. Στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1910 εξελέγη βουλευτής Σπετσών και διακρίθηκε ως μέλος της Επιτροπής αναθεώρησης του Συντάγματος. Επανεξελέγη βουλευτής Σπετσών στις εκλογές του 1912.

Από τις 17 Αυγούστου 1912 έως τις 25 Φεβρουαρίου 1915 διετέλεσε υπουργός Οικονομικών της κυβέρνησης Βενιζέλου και προσωρινός υπουργός Δικαιοσύνης από τον Μάρτιο έως τον Ιούνιο του 1913. Κατά τη διάρκεια του Εθνικού Διχασμού συμμετείχε στο βενιζελικό Κίνημα της Εθνικής Αμύνης και αντιπροσώπευσε την Προσωρινή Κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης στη Γαλλία και τη Μεγάλη Βρετανία.

Μετά την επάνοδο του Ελευθερίου Βενιζέλου στην εξουσία διετέλεσε υπουργός Εξωτερικών (13 Δεκεμβρίου 1918 – 30 Νοεμβρίου 1919). Επί της θητείας του ξεκίνησε η Μικρασιατική Εκστρατεία και οι πολλές και περίπλοκες συνεννοήσεις της Αθήνας με τις κυβερνήσεις των χωρών που υποστήριζαν το εγχείρημα. Παράλληλα, από το 1918 έως το 1920 ήταν συνδιοικητής της Εθνικής Τράπεζας.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η Επαναστατική Επιτροπή υπό τον Νικόλαο Πλαστήρα, που είχε αναλάβει την εξουσία στην Ελλάδα, διόρισε πρωθυπουργό τον καθηγητή Νομικής Σωτήριο Κροκιδά. Στην κυβέρνησή του συμμετείχε και ο Αλέξανδρος Διομήδης ως υπουργός Οικονομικών (19 Σεπτεμβρίου – 14 Νοεμβρίου 1922), αλλά σύντομα παραιτήθηκε επειδή διαφωνούσε με την εκτέλεση των Εξ.

To 1923 συμμετείχε στη ελληνική διαπραγματευτική ομάδα υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο για τη σύναψη της Συνθήκης της Λωζάνης και τον ίδιο χρόνο ανέλαβε διοικητής της Εθνικής Τράπεζας. Κατά την παραμονή του στο τιμόνι της μεγαλύτερης ελληνικής τράπεζας εκείνης της εποχής διαπραγματεύτηκε τη σύναψη δανείου 10 εκατομμυρίων λιρών Αγγλίας για την αποκατάσταση των προσφύγων και συνέβαλε στην ίδρυση της Κτηματικής Τράπεζας και της Τράπεζας της Ελλάδος.

Ακόμη, συνετέλεσε στην εκτέλεση των παραγωγικών έργων στην Μακεδονία με τη ρύθμιση του ρου του Αξιού και του Στρυμόνα, καθώς και στην ίδρυση της Ηλεκτρικής Εταιρείας Αθηνών – Πειραιώς (προδρόμου της ΔΕΗ), η οποία τροφοδότησε με επαρκή ηλεκτρική ενέργεια την περιφέρεια της πρωτεύουσας.

Το 1928 ανέλαβε πρώτος διοικητής της νεοσύστατης Τράπεζας της Ελλάδος και από το 1931 έως το 1941 διετέλεσε μέλος και πρόεδρος του Ανωτάτου Οικονομικού Συμβουλίου. Κατά την περίοδο της προεδρίας του μελετήθηκαν για πρώτη φορά επιστημονικά τα βασικά θέματα της ελληνικής οικονομίας (γεωργία, αλιεία, βιομηχανία κλπ).

Κατά την περίοδο της Κατοχής, και ενόσω οι ναζί έκαναν συστηματικές απόπειρες για την υφαρπαγή των περιουσιακών στοιχείων της Εθνικής Τράπεζας, πέτυχε τη συνεργασία με την «Ντόιτσε Μπανκ» («Deutsche Bank»), που είχε καταφέρει να μείνει έξω από τον κύκλο επιρροής της εξουσίας του Χίτλερ. Αποχώρησε από την Εθνική Τράπεζα όταν η κατοχική κυβέρνηση όρισε διοικητή της αρεσκείας της και από τότε κάθε τόσο ζητούσε από τις ελληνικές κυβερνήσεις να απαιτήσουν αποζημιώσεις για το κατοχικό δάνειο.

Το 1945 εξελέγη μέλος της Ακαδημίας Αθηνών και ανέλαβε πρόεδρος του Ανωτάτου Συμβουλίου Ανασυγκροτήσεως. Στις 14 Απριλίου 1949 ανέλαβε υπουργός άνευ χαρτοφυλακίου και Αντιπρόεδρος της Κυ­βέρνησης Συνεργασίας του Λαϊκού Κόμματος με τους Φιλελευθέρους υπό τον Θεμιστοκλή Σοφούλη.

Μετά τον θάνατο του Σοφούλη (24 Ιουνίου 1949) ανέλαβε την πρωθυπουργία με τη στήριξη των Αμερικανών. Κατά τη διάρκεια της πρωθυπουργίας, που διάρκεσε έως τις 6 Ιανουαρίου 1950, του κορυφώθηκε και έληξε ο Εμφύλιος Πόλεμος. Τον ίδιο χρόνο τιμήθηκε με τον Με­γαλόσταυρο τοy Τάγματος του Γεωργίου Α’ και στις 11 Νοεμβρίου 1950 απεβίωσε, σε ηλικία 74 ετών.

Ο Αλέξανδρος Διομήδης κατέλιπε ένα τεράστιο συγγραφικό έργο, που κάλυψε όχι μόνο την οικονομική επιστήμη, αλλά και την ιστορία, ειδικότερα τη βυζαντινή, με θεμελιώ­δεις και πολύτιμες μελέτες, αφιερωμένες στην ιστορία της βυζαντινής οικονομίας και την οικονομική πολιτική της αυτοκρατορίας. Εξέδωσε επίσης το σημαντικό έργο του παππού του Διομήδους Κυριακού «Ερμηνεία του Ελληνικού Συντάγματος (1904 – 1905, 2 τόμοι)».

Ασχολήθηκε επίσης και με τη δημοσιογραφία, ως ανταποκριτής ελληνικών εφημερίδων του εξωτερικού και ήταν εκ των ιδρυτών μαζί με τον Δημήτριο Λαμπράκη της εφημερίδας «Ελεύθερον Βήμα» (μεταπολεμικά μέχρι και σήμερα «Το Βήμα»).

Με τον θάνατό του έληξε η αρρενογονία του οίκου των Κυριακών των Σπετσών, καθώς ο Αλέξανδρος Διομή­δης από τον γάμο του με την Ιουλία Γ. Ψύχα (1870-1946), δεν απέκτησε παιδιά. Ό­μως το επώνυμο Διομήδης διατηρή­θηκε ως δεύτερο επώνυμο από τον εξ αδελφής ανιψιό του, τον λογοτέχνη και ακαδημαϊκό Αθανάσιο Πετσάλη – Διομήδη (1904-1995).

Ο Αλέξανδρος Διομήδης κληροδότησε μεγάλο μέρος της περιουσίας του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, το οποίο χρησιμοποίησε τα χρήματα για να κατασκευαστεί, όπως ρητά προβλεπόταν στη διαθήκη του, ο Βοτανικός Κήπος Ιουλίας και Αλεξάνδρου Ν. Διομήδους, στο Χαϊδάρι, ο μεγαλύτερος βοτανικός κήπος στην Ελλάδα κι ένας από τους μεγαλύτερους της Μεσογείου.

Το 2018 κυκλοφόρησε η πρώτη εκτενής βιογραφία του Αλέξανδρου Διομήδη από τον ιστορικό Νίκο Παντελάκη με τίτλο «Αλέξανδρος Ν. Διομήδης (1875-1950) – Ένας αυθεντικός εκπρόσωπος της αστικής τάξης», από τις Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις.