Ο Αγιος Ελευθέριος ιδρύθηκε 2 Μαΐου 1918 στην διεύθυνση 359 West, 24 street, στο Μανχάταν. Ηταν η τετάρτη κατά σειρά εκκλησία που υπήρχε τότε, πρώτη ήταν ο Ευαγγελισμός, δεύτερη η Αγία Τριάδα (ο Καθεδρικός Ναός), και τρίτη ο Αγιος Νικόλαος. Αρχικά ήταν μια κοινότητα που στόχο είχε την διατήρηση της γλώσσας και της θρησκείας μας, η οποία σταδιακά και με την υποστήριξη του συλλόγου Καστοριανών (είχαμε πολλούς γουναράδες στην περιοχή τότε), και του Συλλόγου Κρητών διαμορφώθηκε σε εκκλησία. Στην κηδεία του Βενιζέλου από όσα γνωρίζουμε ήταν ο Σύλλογος Καστοριάς ο Κρητικός Σύλλογος και ο Σύλλογος Ομόνοιας.
Η εκκλησία μας ήταν η μοναδική με το όνομα αυτό στην Αμερική και συνεχίζει να είναι. Οι περισσότεροι Ελληνες κατοικούσαν στο Τσέλσι του Μανχάταν τότε και ερχόντουσαν από διάφορα μέρη της Ελλάδος. Ολοι τελούσαν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα και τα μυστήρια της Εκκλησίας, έπαιρναν μέρος στις εκδηλώσεις της κοινότητας και τους απασχολούσαν ιδιαίτερα όλα τα εθνικά προβλήματα της Ελλάδας.
Το 1920 κήρυξαν επίτιμο πρόεδρο τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος είχε και το όνομα του ιερού ναού στέλνοντάς του μια επιστολή εκ μέρους της Κοινότητας του Αγίου Ελευθερίου, ανακηρύσσοντας επίτιμο πρόεδρο για να τον τιμήσουν για το έργο του. Δεν γνωρίζω από όσα έχω διαβάσει, αν είχαν κάποια ανταπόκριση, γιατί δεν υπάρχουν αρχεία. Οπως γράφει ο Ιωάννης Μάλλιος στην Ιστορία της Κοινότητας, το 1921 η εκκλησία του Αγίου Ελευθερίου καταδίκασε τις διαμάχες που επικρατούσαν στην γενέτειρά στην σύνοδο των Αθηνών και διέκοψε κάθε επαφή προς διαφύλαξη της ελληνορθόδοξου Εκκλησίας Αμερικής για κηδεμονία από την Ελληνική Εκκλησία και την πραγματική υποταγή στον κομματικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και την εξύψωση αυτού στην Αμερική. Η εκκλησία διέθετε και σχολείο για αρκετά χρόνια. Είχε περίπου 200 μαθητές και κατέβαλε υπεράνθρωπες προσπάθειες για να κρατήσει ενωμένους τους Ελληνες. Χρωστάμε μεγάλη ευγνωμοσύνη στον αείμνηστο αρχιμανδρίτη Στέφανο Μακαρώνη.
Πηγή: www.ekirikas.com