Μαργκερίτ Γιουρσενάρ

Η γαλλίδα μυθιστοριογράφος Μαργκερίτ Γιουρσενάρ υπήρξε η πρώτη γυναίκα που έγινε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας το 1980. Ήταν γνωστή η αγάπη της για το ελληνικό πολιτισμό – αρχαίο και σύγχρονο – και συχνή επισκέπτρια της χώρας μας. Τα θέματά της αντλούσε γενικά από το μακρινό παρελθόν, δίνοντας διαχρονική υπόσταση στους χαρακτήρες της. Απέφευγε τον άνθρωπο της καθημερινότητας με την πεζή προβληματική του και αναζητούσε μορφές που δικαιώνουν την ύπαρξή του.

Η Μαργκερίτ Αντουανέτ Ζαν Μαρί Ζισλέν Κλενβέρκ ντε Κρεγιανκούρ, όπως ήταν πλήρες ονοματεπώνυμό της, γεννήθηκε στις 8 Ιουνίου 1903 στις Βρυξέλλες. Δεν πήγε σε σχολείο, καθώς ως γόνος αριστοκρατικής οικογένειας είχε το προνόμιο της κατ’ οίκον διδασκαλίας στις αρχές του 20ού αιώνα. Η μητέρα της πέθανε νωρίς και η μικρή Μαργκερίτ μεγάλωσε με γκουβερνάντες ενώ αραιά και που χαιρόταν την πατρική στοργή.

Στα 16 της έγραψε σε κομματάκια χαρτί όλα τα γράμματα του οικογενειακού της επωνύμου: Κραγιενκούρ (C-R-A-Y-E-N-C-O-U-R). Ανακάτεψε τα χαρτάκια και με κλήρωση κατέληξε στο ψευδώνυμό της, το οποίο αργότερα υιοθέτησε ως το νέο επώνυμό της: Γιουρσενάρ (Υ-O-U-R-C-E-N-A-R), που περιείχε όμως ένα C λιγότερο. Με αυτό υπέγραψε την πρώτη ποιητική συλλογή της, μια αναφορά στον Ίκαρο, με τίτλο «Ο Κήπος των Χιμαιρών» («Les jardins des chimeres»). Ήταν 18 ετών και γνώριζε άπταιστα αρχαία ελληνικά και λατινικά.

Η αποδοχή της ομοφυλοφιλίας ήταν το θέμα του πρώτου μυθιστορήματος της με τίτλο «Αλέξης» («Alexis ou le traité du vain combat», 1929), με ήρωα έναν νεαρό που παρά τον γάμο του δεν καταφέρνει να καταπνίξει τις ομοφυλοφιλικές επιθυμίες του. Το ζήτημα επανέρχεται στη «Χαριστική βολή» (« Le coup de grâce», (1939), ενώ υπάρχουν κάποιες εκφάνσεις του θέματος στο κορυφαίο πεζογράφημά της «Αδριανού Απομνημονεύματα» («Mémoires d’Hadrien» , 1951), μια μυθιστορηματική βιογραφία του Ρωμαίου αυτοκράτορα Αδριανού. Ένα άλλο σημαντικό έργο της, που τιμήθηκε με το Βραβείο Φέμινα, είναι το ιστορικό μυθιστόρημα «Έργο στα κρυφά» («Oeuvre au noir», 1968), μια βιογραφία ενός φανταστικού προσώπου, του Ζήνωνα, αλχημιστή και λόγιου του 16ου αιώνα.

Το 1948, μαζί με την σύντροφό της Γκρέις Φρικ εγκαταστάθηκε στο νησί Μάουντ Ντέζερτ των ΗΠΑ και λίγα χρόνια αργότερα έλαβε την αμερικάνικη υπηκοότητα. Το 1980, η Μαργκερίτ Γιουρσενάρ έγινε η πρώτη γυναίκα που έγινε δεκτή στην Γαλλική Ακαδημία, αφού απέκτησε ξανά την γαλλική υπηκοότητα. Ειπώθηκε τότε ότι αυτό που τη βοήθησε να γίνει δεκτή στην ανδροκρατούμενη Ακαδημία, ήταν η «αρρενωπότητά» της, ένας υπαινιγμός για την επί 40 χρόνια σχέση της με την Γκρέις Φρικ, η οποία ήταν η μεταφράστρια των έργων της στα αγγλικά.

Η Γιουρσενάρ έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη για τον ελληνικό πολιτισμό, τον αρχαίο και τον σύγχρονο. Γνώριζε την ελληνική μυθολογία και επέστρεφε συχνά τόσο στον πολιτισμό του Παρθενώνα όσο και στους έλληνες της εποχής της. Επιμελήθηκε την ανθολογία ελληνικής ποίησης «Το στεφάνι και η λύρα» (1979), εξέδωσε το δοκίμιο «Κριτική παρουσίαση του Κ. Π. Καβάφη» και ήταν φίλη με την Ιωάννα Χατζηνικολή, η οποία εξέδιδε τα βιβλία της. Στον κατάλογο των ερώτων της, κατά τη βιογράφο της Ζοζιάν Σαβινιό, υπάρχουν τα ονόματα του Ανδρέα Εμπειρίκου, στον οποίο αφιέρωσε τα «Διηγήματα της Ανατολής» και της Λούσης Κυριακού, μιας νεαρής μητέρας του κύκλου του ποιητή.

Η Ελλάδα ήταν ένας αγαπημένος τόπος και ένας από τους πολλούς προορισμούς των αναρίθμητων ταξιδιών της. Η Ιταλία ήταν ένας ακόμη. Ταξίδευε ως τα βαθιά της γεράματα. Όταν «έχασε» την Γκρέις το 1979, πήρε τη βαλίτσα της και με συνοδό ένα νεαρό φίλο της, πήγε στην Ολλανδία, στο Μαρόκο και την Αγγλία.

Προγραμμάτιζε μάλιστα και μια επίσκεψη στο Νεπάλ για να δει «τα γεναριάτικα λουλούδια ν’ ανθίζουν», την πρόλαβε όμως ο θάνατος στις 17 Δεκεμβρίου 1987. Τα λουλούδια ήταν μια άλλη μεγάλη αγάπη της Μαργκερίτ Γιουρσενάρ και εξ αυτού του λόγου της άρεσε πολύ το όνομά της: «Είναι ένα όνομα που μου αρέσει γιατί δεν ανήκει σε καμία εποχή ούτε σε καμία κοινωνική τάξη. Υπήρξε το όνομα μιας βασίλισσας και μπορεί να είναι το όνομα μιας χωρικής».