Αντρέι Ζαχάροφ

Ο πυρηνικός φυσικός Αντρέι Ζαχάροφ υπήρξε διαπρεπής επιστήμονας και από τους γνωστότερους «διαφωνούντες» στην Σοβιετική Ένωση. Υπέρμαχος των πολιτικών ελευθεριών και των μεταρρυθμίσεων στη χώρα του και της προσέγγισης με τις μη κομμουνιστικές χώρες, τιμήθηκε για τους αγώνες του με το Νόμπελ Ειρήνης το 1975.

Ο Αντρέι Ζαχάροφ γεννήθηκε στις 21 Μαΐου 1921 στην Μόσχα και ακολούθησε τη σταδιοδρομία του πατέρα του Ντμίτρι Ζαχάροφ, που ήταν επίσης φυσικός επιστήμονας. Πολύ γρήγορα έδωσε δείγματα τής εξαιρετικής κλίσης του στην επιστημονική έρευνα. Στα 26 του έλαβε το διδακτορικό του και στα 32 του έγινε δεκτός ως μέλος της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ. Είχε ήδη συνεργαστεί από πολλά χρόνια με τον Ιγκόρ Ταμ, ως θεωρητικός φυσικός, στις προσπάθειες που οδήγησαν στην κατασκευή της πρώτης σοβιετικής υδρογονοβόμβας.

Ως επιστήμονας απολάμβανε όλες τις ανέσεις και τιμές, που του επιδαψίλευε το κομμουνιστικό καθεστώς της πατρίδας του. Το 1961 όμως εκδήλωσε δημόσια την αντίθεσή του στα σχέδια του τότε πρωθυπουργού Νικήτα Χρουστσόφ για δοκιμή βόμβας 100 μεγατόνων στην ατμόσφαιρα, φοβούμενος ότι τα ραδιενεργά κατάλοιπα τής δοκιμής θα είχαν ευρύτατες βλαβερές επιπτώσεις. Τρία χρόνια αργότερα, προσπάθησε να ασκήσει επιρροή κατά της εισδοχής του Χρουστσόφ στην Ακαδημία Επιστημών. Το 1968 δημοσίευσε μια έκκληση, που γρήγορα ξεσήκωσε θόρυβο, για τον περιορισμό των πυρηνικών όπλων από όλες τις πυρηνικές δυνάμεις. Διατύπωσε επίσης την πρόβλεψη για μια μελλοντική σύνθεση των δύο πολιτικών συστημάτων, του κομμουνιστικού και του καπιταλιστικού. Το 1970, ήταν ένα από τα ιδρυτικά μέλη της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Σοβιετικής Ένωσης.

Όλη αυτή η δραστηριότητά του και τα διάφορα δημοσιεύματά του αργότερα προκάλεσαν την αντίδραση των αρχών. Το 1980, εκτοπίστηκε στην πόλη Γκόρκι και τρία χρόνια αργότερα τον ακολούθησε και η σύζυγός του, Γελένα Μπόνερ. Αν και τού αφαιρέθηκαν όλα τα σοβιετικά παράσημα, ο Ζαχάροφ παρέμεινε μέλος τής Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ.

Στα μέσα Δεκεμβρίου 1986, επί εποχής «Περεστρόικα» και «Γκλάσνοστ», οι σοβιετικές αρχές επέτρεψαν στο ζεύγος Ζαχάροφ να επιστρέψει και να εγκατασταθεί και πάλι στη Μόσχα. Το Προεδρείο τού Ανώτατου Σοβιέτ, εξάλλου, τους απένειμε χάρη και τούς αποκατέστησε σε όλα τους τα δικαιώματα. Την απόφαση γνωστοποίησε τηλεφωνικά στον Ζαχάροφ ο Σοβιετικός ηγέτης Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Το ίδιο έπραξε και η Ακαδημία Επιστημών, που αποκατέστησε τον Ζαχάροφ στην προηγούμενη θέση του στο Ινστιτούτο Φυσικής.

Ο Αντρέι Ζαχάροφ πέθανε στην Μόσχα, στις 14 Δεκεμβρίου 1989 σε ηλικία 68 ετών.

Τον Δεκέμβριο του 1988, το Ευρωκοινοβούλιο θέσπισε προς τιμήν του το «Βραβείο Ζαχάροφ», το οποίο απονέμεται σε πρόσωπα και οργανισμούς που αγωνίζονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις πολιτικές ελευθερίες.