Ο Δρ Γεράσιμος Κατσάν είναι αναπληρωτής καθηγητής Νεοελληνικής Φιλολογίας, διευθυντής του Προγράμματος Νεοελληνικών Σπουδών, διευθυντής του Τμήματος Ευρωπαϊκών Γλωσσών και Λογοτεχνίας και διευθυντής του Κέντρου Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών στο Queens College – CUNY. Πριν έρθει στη Νέα Υόρκη ήταν λέκτορας Νεοελληνικών Σπουδών στο Yale University και στο Ohio State University. Με ρίζες από τον Πειραιά, αλλά και την Τρίπολη, το Μεσολόγγι και την Κωνσταντινούπολη, η προσωπικότητά του ήταν ταγμένη να ακολουθήσει τον δρόμο των Ελληνικών Γραμμάτων και να αφοσιωθεί στην διάσωση και στην προβολή της ελληνικής παιδείας και του ελληνικού πολιτισμού. Ενας ακαδημαϊκός με σεμνότητα και βαθιά γνώση του αντικειμένου του, που δίνει τεράστιο αγώνα να στηρίξει το Κέντρο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών στο Queens College που διέρχεται μετά την πανδημία μια από τις πιο προβληματικές περιόδους του.
Μιλήσαμε μαζί του για τις καταβολές του, την εσωτερική του ανάγκη να ασχοληθεί με την ελληνική παιδεία, τον αείμνηστο Χάρη Ψωμιάδη και το Κέντρο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών στο Queens College . Ο Γεράσιμος Κατσάν έχει γράψει άρθρα σε έγκριτα περιοδικά, και το 2013 το Fairleigh Dickinson University Press εξέδωσε το βιβλίο του, «History and Ideology in Greek Postmodernist Fiction». Επίσης έχει επιμεληθεί το Retelling the Past in Contemporary Greek Literature, Film and Popular Culture, Lexington Press, 2019.
Δρ Κατσάν ποιες είναι οι καταβολές σας;
Γεννήθηκα και μεγάλωσα στο Salt Lake City, Utah όπου υπάρχει μια αρκετά μεγάλη κοινότητα Ελλήνων ομογενών. Και οι δύο γονείς μου είναι Πειραιώτες, αλλά έχουμε οικογενειακές ρίζες στην Τρίπολη, το Μεσολόγγι, αλλά και στην Κωνσταντινούπολη, απ’ όπου έφυγε η οικογένεια της γιαγιάς μου κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων – πριν την καταστροφή- να εγκατασταθεί στην Αντίς Αμπέμπα της Αβησσυνίας.
Τι σας παρακίνησε να ασχοληθείτε με την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό;
Η πορεία μου προς τον ελληνικό πολιτισμό και τη γλώσσα είναι μακρινή και περίπλοκη. Αρχίζει φυσικά στο σπίτι, όπου μιλούσαμε ελληνικά και οι γονείς μου αγαπούσαν ιδιαίτερα την λογοτεχνία και την ελληνική μουσική παράδοση. Βοηθούσε ότι και στην κοινότητα μας είχαν προσπαθήσει πολύ να διατηρήσουν τη γλώσσα, και προσέφεραν πολλά προγράμματα κυρίως για τα παιδιά: ελληνικό και κατηχητικό σχολείο, χορευτικές ομάδες, η χορωδία της εκκλησίας, οργανώσεις για τη νεολαία (GOYA) και διάφορες εκδηλώσεις και ελληνικά φεστιβάλ. Η μητέρα μου ήταν επίσης δασκάλα για πολλά χρόνια στο ελληνικό σχολείο της κοινότητας, και έτσι είχα τη ευκαιρία να βελτιώσω από γραμματική άποψη τα ελληνικά μου. Μετά, όταν πήγα στο αμερικάνικο σχολείο όπου η κύρια γλώσσα ήταν τα αγγλικά, όμως, όπως ίσως παθαίνουν πολλά παιδιά που μεγαλώνουν στην Αμερική, μειώθηκε κατά πολύ η επαφή μου με την ελληνική γλώσσα. Στο πανεπιστήμιο είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω εκ νέου μαθήματα γλώσσας, κι εκεί επαναπροσδιόρισα την ελληνική γλώσσα με μια πιο ώριμη πλέον ματιά και ανακάλυψα μια νέα διάσταση που ξέφυγε από το επικοινωνιακό επίπεδο που είχα στην παιδική μου ηλικία. Αποφάσισα να ασχοληθώ σοβαρά με την ελληνική γλώσσα όταν ξεκίνησα τις μεταπτυχιακές σπουδές μου.
Ποιος ήταν ο Χάρης Ψωμιάδης, τι είναι το Κέντρο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών στο Queens College και γιατί το ίδρυσε;
Ο αείμνηστος Χάρης Ψωμιάδης ήταν ένας ακαδημαϊκός, μια εξέχουσα προσωπικότητα με μεγάλο κύρος, με βαθιά γνώση στις Πολιτικές Επιστήμες και μεγάλη αγάπη για τον Ελληνισμό. Ο Χάρης Ψωμιάδης είχε γεννηθεί στη Βοστώνη το 1928 από Πόντιους γονείς. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες και δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια της Νέας Υόρκης, όπου είχε κάνει το διδακτορικό του. Εκτός από τα βιβλία, τις μελέτες και τις εκατοντάδες διδασκαλίες και διαλέξεις για τον Ελληνισμό της Διασποράς, ασχολήθηκε εκτεταμένα και συστηματικά με την ιστορία, την κληρονομιά και την τραγωδία των Ποντίων. Υπήρξε πρωτοπόρος, αφιερώνοντας τη ζωή του με ανιδιοτέλεια στους αγώνες για τα εθνικά θέματα, ενώ παράλληλα πρόσφερε ανεκτίμητο έργο έρευνας και μελέτης για τον Ελληνισμό του Πόντου και της Μικράς Ασίας. Με όραμα και αγάπη για τον Ελληνισμό, το 1974 ίδρυσε το Κέντρο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών στο Κολέγιο Κουίνς, ανοίγοντας μια καινούρια σελίδα για την Ομογένεια της Αμερικής. Με το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο, συνέτεινε σημαντικά ώστε από τότε να δημιουργηθούν πολλά προγράμματα και έδρες ελληνικών σπουδών σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα των Ηνωμένων Πολιτειών. Ιδρυσε το Κέντρο Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών με στόχο να βοηθήσει τόσο ακαδημαϊκά όσο και οικονομικά τους Ελληνες της Διασποράς που για κοινωνικούς λόγους έφταναν στη Νέα Υόρκη στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Σ’ αυτά τα 50 χρόνια από την ίδρυσή του σπουδαίοι Ελληνες ακαδημαϊκοί αλλά και πολιτικοί έδωσαν διαλέξεις κι έκαναν μαθήματα. Εκατοντάδες φοιτητές βοηθήθηκαν οικονομικά με τις υποτροφίες που καθιέρωσε και οι οποίες δίνονται μέχρι σήμερα. Για τη συνέχιση του θεσμού αυτού υπάρχει βέβαια σημαντική βοήθεια από Ελληνες της Ομογένειας που χρηματοδοτούν αυτές τις υποτροφίες. Ο Χάρης Ψωμιάδης ήταν αδιαμφισβήτητα ένας σπουδαίος Ελληνας της Ομογένειας που άφησε εξαιρετική παρακαταθήκη στην πνευματική και ακαδημαϊκή μας ζωή. Για να τιμήσουμε στο ελάχιστο την μνήμη του αποφασίσαμε με την ευκαιρία του εορτασμού των 50 χρόνων από την ίδρυση του Κέντρου να καθιερώσουμε το βραβείο «Harry J. Psomiadis Memorial Award» το οποίο θα δίνεται σε όσους προσφέρουν στην διάδοση των αρχών και των σκοπών του Κέντρου. Τον περασμένο Μάϊο το βραβείο αυτό δόθηκε στον νομικό Χρήστο Στρατάκη, ο οποίος υπηρέτησε ως πρόεδρος της συμβουλευτικής επιτροπής του Κέντρου για πάνω από 30 χρόνια προσφέροντας ηθική και υλική υποστήριξη στους σκοπούς του Κέντρου αλλά και για την προσφορά του στην ελληνική Ομογένεια.
Το κέντρο αυτή τη στιγμή πώς ανταπεξέρχεται οικονομικά;
Εχω την τιμή να διευθύνω το Βυζαντινό Κέντρο τα τελευταία τέσσερα χρόνια μετά από μια εικοσαετή περίπου θητεία του καθηγητή Χρήστου Ιωαννίδη. Στα χρόνια που ακολούθησαν την πανδημία το Κέντρο διέρχεται μια από τις πιο προβληματικές περιόδους του που αφορά την υποχρηματοδότηση από την Πολιτεία και την Κεντρική διοίκηση του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. Ομως κάνουμε ένα τεράστιο αγώνα να στηρίξουμε τη βιωσιμότητα του Κέντρου. Στον αγώνα αυτό βοηθούν άνθρωποι που ανήκουν στη Συμβουλευτική Επιτροπή του Κέντρου, άνθρωποι της Ομογένειας που πιστεύουν στο έργο του Κέντρου και το στηρίζουν, όπως και κάποιοι που προσφέρουν ανώνυμα και τους ευχαριστώ όλους δημόσια, που με μεγάλη ανιδιοτέλεια, προσωπικό χρόνο, ηθικούς και υλικούς πόρους στηρίζουν τις προσπάθειες μας για να συνεχίσει το Κέντρο να προσφέρει το έργο που ξεκίνησε πριν από 50 χρόνια. Να προσφέρει στους φοιτητές μας και σε όλους τους Ελληνες της Διασποράς.
Ποια είναι η αποστολή του Κέντρου Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών του Queens College;
Οταν ιδρύθηκε το Κέντρο η ακαδημαϊκή του αποστολή ήταν η διάδοση της διδασκαλίας και η προώθηση της έρευνας στην Βυζαντινή και Νεοελληνική Ιστορία, στη Γλώσσα και στον Πολιτισμό. Μια από τις θεμελιώδεις αρχές του Κέντρου ήταν να εναρμονιστεί και να συμβάλλει δυναμικά στην κουλτούρα της διαφορετικότητας που πρεσβεύει το Queens College. Είναι ένας οργανισμός που μέσω των διεπιστημονικών του προγραμμάτων ενισχύει την πολιτισμική και πολιτιστική του ενσυναίσθηση αγκαλιάζοντας φοιτητές κάθε προέλευσης. Ο απώτερος σκοπός του Κέντρου δεν είναι απλά μόνο η διατήρηση και η διάσωση της ελληνικής παράδοσης και πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά επίσης η φιλοδοξία να δημιουργήσει τις υποδομές στους φοιτητές να εμπλουτίσουν την γνώση και να τους δώσει τα εφόδια ώστε να προσφέρουν και οι ίδιοι το δικό τους στίγμα και αποτύπωμα στον Ελληνισμό της Διασποράς και στην ελληνοαμερικανική κοινότητα.
Τι ακριβώς προσφέρει το πρόγραμμα Βυζαντινών και Ελληνικών Σπουδών;
Το Κέντρο συνδέει διάφορους επιστημονικούς κλάδους, σε διαφορετικά τμήματα του Πανεπιστημίου, όπως την Φιλολογία, την Ιστορία κ.λπ., και προσφέρει ένα πλούσιο ακαδημαϊκό πρόγραμμα, κυρίως μέσω του Προγράμματος Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας (στο τμήμα Ευρωπαϊκών Γλωσσών), το οποίο συμπεριλαμβάνει την εκμάθηση της Ελληνικής Γλώσσας, Λογοτεχνίας, και Πολιτισμού. Επίσης δίνονται μαθήματα στην Νεότερη Ιστορία, την Βυζαντινή Ιστορία και την Ιστορία της Βυζαντινής Τέχνης. Μέσα από αυτά τα μαθήματα οι φοιτητές έχουν την ευκαιρία να αναπτύξουν και να κατανοήσουν βαθύτερα τόσο τη σύγχρονη ελληνική γλώσσα όσο και τους ιστορικούς και σύγχρονους πολιτισμούς της Ελλάδας και της ελληνικής Διασποράς. Επίσης οργανώνει ακαδημαϊκές και πολιτιστικές εκδηλώσεις τόσο για τους φοιτητές όσο και για την κοινότητα. Διαθέτει μια σημαντική βιβλιοθήκη όπου καθηγητές, φοιτητές, ή ακόμα και ερευνητές από άλλα πανεπιστήμια θα βρουν πλούσιο υλικό για την έρευνά τους σε πολλούς τομείς που έχουν σχέση με τον Ελληνισμό και την Διασπορά. Το Κέντρο επιδιώκει να αναπτύξει σχέσεις με πανεπιστήμια και ινστιτούτα του εξωτερικού για να υποστηρίξει την έρευνα, τα συμπόσια, τα εργαστήρια και τις ευκαιρίες σπουδών στο εξωτερικό που θα ωφελήσουν τόσο τους φοιτητές όσο και το διδακτικό προσωπικό. Το Κέντρο προσπαθεί να δημιουργήσει και να συντονίσει διάφορες πολιτιστικές και ακαδημαϊκές εκδηλώσεις που θα χρησιμεύσουν για να καλωσορίσουν όχι μόνο την ελληνοαμερικανική κοινότητα στην πανεπιστημιούπολη, αλλά θα προβάλουν επίσης τον βυζαντινό και νεοελληνικό πολιτισμό στην ευρύτερη περιοχή της Νέας Υόρκης.
Ποια είναι η κατεύθυνση που έχουν οι φοιτητές που ενδιαφέρονται γι’ αυτά τα προγράμματα;
Οι φοιτητές επιλέγουν την απόκτηση πτυχίου στις Βυζαντινές και Νεοελληνικές Σπουδές (Major ή minor), ή μπορούν να παρακολουθήσουν αποκλειστικά minor στις Νεοελληνικές Σπουδές αν τα ενδιαφέροντά τους δεν συμπεριλαμβάνουν το ιστορικό στοιχείο στις σπουδές τους.
Εχει πολλούς φοιτητές ελληνικής ή κυπριακής καταγωγής το Queens College;
Το Queens College έχει το πλεονέκτημα να βρίσκεται στη Νέα Υόρκη και πολύ κοντά στην Αστόρια. Οπως είναι γνωστό η Αστόρια και η ευρύτερη περιοχή φιλοξενεί παραδοσιακά το μεγαλύτερο ποσοστό των Ελλήνων που διαμένει στην Νέα Υόρκη. Το γεγονός αυτό καθιστά το Queens College προσιτό και προτιμητέο πανεπιστήμιο σε ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό Ελλήνων φοιτητών. Εκατοντάδες φοιτητές ελληνικής και κυπριακής καταγωγής σπουδάζουν στο Queens College, οι περισσότεροι φυσικά από την Νέα Υόρκη και τα προάστια του Λονγκ Αϊλαντ, άλλα και σε λιγότερο βαθμό άτομα από άλλες πολιτείες ή που έχουν έρθει πρόσφατα από την Ελλάδα και την Κύπρο. Σύμφωνα με στοιχεία που διαθέτει το Ελληνικό Τμήμα του Πανεπιστημίου περίπου 120-150 φοιτητές κάθε εξάμηνο, δηλαδή 230-280 φοιτητές τον χρόνο, φοιτούν στα μαθήματα που προσφέρονται από το ελληνικό πρόγραμμα. Να σημειώσουμε ότι υπάρχουν και αρκετοί φοιτητές, που δεν έχουν ελληνική καταγωγή, αλλά παρακολουθούν μαθήματα Ελληνικών για διάφορους λόγους.
Το λογότυπο του κέντρου βασίζεται σε μια ρήση του αρχαίου Ελληνα ρήτορα Ισοκράτη, «Ελληνες είναι αυτοί που μετέχουν της ημετέρας παιδείας». Πιστεύετε ότι η συμμετοχή στην ημετέρα παιδεία είναι επαρκής για να συντηρήσει την γλώσσα μας και τον πολιτισμό μας;
Η φράση αυτή του Ισοκράτη αναδεικνύει τη σημασία της παιδείας ως θεμέλιο της ελληνικής ταυτότητας. Η συμμετοχή στην ημετέρα παιδεία είναι σίγουρα σημαντική για τη διατήρηση της γλώσσας και του πολιτισμού μας, αλλά δεν είναι από μόνη της επαρκής. Η παιδεία είναι σημαντική για την διατήρηση της γλώσσας, διότι προσφέρει στον φοιτητή μια βαθύτερη προσέγγιση που ίσως δεν είναι εύκολο να αναζητήσει είτε στο σπίτι είτε στα ελληνικά σχολεία της Κοινότητας. Η γλώσσα και ο πολιτισμός μας διατηρούνται και αναπτύσσονται μέσα από τη συνεχή χρήση, την προσαρμογή στις σύγχρονες συνθήκες και την ενεργή συμμετοχή στην κοινότητα. Η εκπαίδευση παίζει κεντρικό ρόλο, αλλά χρειάζεται επίσης η υποστήριξη από την οικογένεια, τις πολιτιστικές εκδηλώσεις και πνευματικές αναζητήσεις και την καθημερινή ζωή. Οπως ανέφερα και πριν, αρκετοί φοιτητές μας δεν έχουν ελληνική καταγωγή, σύμφωνα όμως με μια από τις θεμελιώδεις βασικές αρχές του Βυζαντινού Κέντρου και του Queens College είναι να αγκαλιάζει φοιτητές κάθε προέλευσης. Οπότε μας δίνεται η ευκαιρία να διαδίδουμε την γλώσσα και τον πολιτισμό μας σε όλους κι ελπίζουμε ότι θα αποκτήσουν μια βαθύτερη γνώση, σεβασμό και μια αίσθηση -ίσως και αγάπη- για τον Ελληνισμό.
Παρατηρείται μια υποβάθμιση των Ανθρωπιστικών Σπουδών τα τελευταία χρόνια. Πώς μπορούν να δημιουργηθούν ευκαιρίες, ώστε να αναπτυχθεί το ενδιαφέρον για τις Ανθρωπιστικές εν γένει Σπουδές, σε μια εποχή όπου η τεχνολογία σταδιακά εξαλείφει το ενδιαφέρον γι’ αυτές και προωθεί το κέρδος;
Αυτή είναι μια δύσκολη και σημαντική ερώτηση, και μακάρι να είχα μια εύκολη απάντηση. Η πρόκληση της προώθησης των Ανθρωπιστικών Σπουδών σε μια εποχή όπου η τεχνολογία και το κέρδος κυριαρχούν είναι σημαντική. Σε γενικές γραμμές θα έλεγα ότι η σημερινή κοινωνία δίνει το λάθος μήνυμα στους νέους, ότι το χρήμα και το κέρδος είναι το παν, και ότι πρέπει να ακολουθήσουν κάποιο συγκεκριμένο κλάδο που θα τους αναδείξει κοινωνικά ή θα τους δώσει οικονομική άνεση. Οι Ανθρωπιστικές Σπουδές εμπλουτίζουν την ψυχή και τον νου, και μας δίνουν την δυνατότητα να βλέπουμε τη ζωή μας με βάθος, να κατανοήσουμε τον Κόσμο -και τη θέση μας σε αυτόν- με εξελιγμένους και ουσιαστικούς τρόπους. Πιστεύω όμως ότι υπάρχουν τρόποι να δημιουργηθούν ευκαιρίες και να αναπτυχθεί ένα σχετικό ενδιαφέρον. Θα μπορούσε να ενσωματωθεί η τεχνολογία στις Ανθρωπιστικές Σπουδές και η χρήση ψηφιακών εργαλείων και πλατφορμών μπορεί να κάνει τις Ανθρωπιστικές Σπουδές πιο ελκυστικές και προσβάσιμες. Η ανάδειξη των δεξιοτήτων που αποκτώνται μέσω των Ανθρωπιστικών Σπουδών, όπως η κριτική σκέψη, η ανάλυση και η επικοινωνία, και η σύνδεσή τους με τις απαιτήσεις της σύγχρονης αγοράς εργασίας μπορεί να ενισχύσει το ενδιαφέρον των φοιτητών. Οι Ανθρωπιστικές Σπουδές, μπορούν να παίξουν κεντρικό ρόλο στην κατανόηση και την εκτίμηση διαφορετικών πολιτισμών, κάτι που είναι ιδιαίτερα σημαντικό στον σημερινό κόσμο της παγκοσμιοποίησης.
Το βιβλίο σας «History and National Ideology in Greek Postmodernist Fiction» εμπλέκεται σε ευρύτερες θεωρητικές συζητήσεις για την «κρίση» της εθνικής ταυτότητας στο πλαίσιο της μεταμοντέρνας παγκοσμιοποίησης και την αναβίωση της εθνικιστικής ιδεολογίας, είτε ως απάντηση στην παγκοσμιοποίηση είτε λόγω των απαιτήσεων ιστορικών γεγονότων.
Ναι, στο βιβλίο αυτό ασχολήθηκα κυρίως με το πώς μερικοί σύγχρονοι λογοτέχνες καταλαβαίνουν το θέμα της εθνικής ταυτότητας από την άποψη της ιστορικής μεταμυθοπλασίας. Εκμεταλλεύτηκαν την τάση του μεταμοντερνισμού ώστε να υποσκάψει τις μείζονες αφηγήσεις -δηλαδή στη συγκεκριμένη περίπτωση η ιδεολογία του εθνικισμού όπως είχε εφαρμοστεί στη Ελλάδα- για να μπορέσουν να αποδείξουν ότι η ελληνικότητα δεν είναι μονολιθική ούτε μοναδική, αλλά έχει πολλές εκδοχές που αξίζουν να εμφανιστούν.
Απώτερος στόχος σας είναι η προβολή της σχετικά παραγνωρισμένης ακόμη στον υπόλοιπο Κόσμο ελληνικής πνευματικής παραγωγής των νεότερων χρόνων. Ποιες είναι οι ενέργειές σας γι’ αυτό;
Στην ερευνά μου ασχολούμαι κυρίως με την σύγχρονη ελληνική πεζογραφία και προσπαθώ να τη συνδέσω με τα μαθήματα που διδάσκω στο Πανεπιστήμιο. Πιστεύω ότι θα μπορούσαν να γίνουν κάποιες ενέργειες όπως η ανάπτυξη ιστοσελίδων και εφαρμογών που παρουσιάζουν έργα Ελλήνων συγγραφέων, φιλοσόφων και ποιητών που θα διευκολύνει την πρόσβαση σε αυτά, συνεργασία με πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού μπορεί να ενισχύσει την έρευνα και τη διδασκαλία της ελληνικής πνευματικής παραγωγής, καθώς και να προωθήσει την ανταλλαγή γνώσεων και ιδεών και βέβαια χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων που εστιάζουν στην ελληνική πνευματική παραγωγή μπορεί να ενισχύσει την έρευνα και να προωθήσει τη γνώση.
Πηγή: www.ekirikas.com