Κρίστοφ Πεντερέτσκι

Ο Κρίστοφ Πεντερέτσκι (Krzysztof Penderecki) ήταν πολωνός συνθέτης και διευθυντής ορχήστρας, ένας από τους μεγαλύτερους σύγχρονους συνθέτες λόγιας μουσικής και από τους πλέον καινοτόμους. Έγινε γνωστός το 1960 με τη σύνθεσή του «8 λεπτά και 37 δευτερόλεπτα», για 52 έγχορδα, που αργότερα μετονόμασε σε «Θρηνωδία για τα θύματα της Χιροσίμα» και με το έργο του «Τα κατά Λουκάν Πάθη» (1966), με το οποίο καταξιώθηκε ως συνθέτης. Μουσικές του συμπεριλήφθηκαν στα σάουντρακ ταινιών, όπως «Ο Εξορκιστής» του Γουίλιαμ Φρίντκιν, «Η Λάμψη» του Στάνλεϊ Κιούμπρικ και «Ατίθαση Καρδιά» του Ντέιβιντ Λιντς.

Ο Κρίστοφ (Ξίστοφ στα Πολωνικά) Εουγκένιους Πεντερέτσκι γεννήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 1933 στην πόλη Ντέμπιτσα της νότιας Πολωνίας. Ήταν γιος του δικηγόρου Ταντέους Πεντερέτσκι και της συζύγου του Σοφίας. Σπούδασε σύνθεση στην Ανώτερη Μουσική Σχολή της Κρακοβίας (αποφοίτησε το 1958), όπου ακολούθως έγινε καθηγητής.

Για πρώτη φορά προσέλκυσε την προσοχή το 1959 με την παρουσίαση του έργου του «Στροφές» για σοπράνο αφηγητή και 10 όργανα, στο 3ο Φεστιβάλ Σύγχρονης Μουσικής της Βαρσοβίας. Η επόμενη χρονιά σημαδεύτηκε από την εκτέλεση των έργων του «Ανάκλασις» (πρεμιέρα στο Φεστιβάλ του Ντοναουεσίνγκεν) και «Θρήνος για τα θύματα της Χιροσίμα», για 52 έγχορδα.

Το έργο του αυτό ανέδειξε την επιδέξια χρησιμοποίηση των οργάνων από τον Πεντερέτσκι, με τη χρήση κλάστερς τετάρτων του τόνου (πυκνών ομάδων φθόγγων σε διαστήματα τετάρτων τού τόνου), γκλισάντι, σφυριχτών αρμονικών (ασθενών ανατριχιαστικών φθόγγων που παράγονται από δονήσεις των χορδών κατά τμήματα) και άλλων εντυπωσιακών εφέ.

Το 1961 τιμήθηκε με το Βραβείο της ΟΥΝΕΣΚΟ και το Βραβείο του Πολωνικού Υπουργείου Πολιτισμού για τους νεωτερισμούς του στη σύνθεση. Οι τεχνικές που χρησιμοποίησε στον «Θρήνο» επεκτάθηκαν στο φωνητικό του έργο «Διαστάσεις στον Χρόνο» (1961) και στις όπερες «Οι δαίμονες του Λουντούν» (1968) και «Χαμένος Παράδεισος» (1978).

Οι «Ψαλμοί του Δαβίδ» (1958) και το «Στάμπατ Μάτερ» (1962) αντικατοπτρίζουν την απλή γραμμική τάση στο συνθετικό του ύφος. Το «Στάμπατ Μάτερ» συνδυάζει παραδοσιακά και πειραματικά στοιχεία, αντίληψη που καρποφόρησε στο θεωρούμενο αριστούργημα του «Τα Κατά Λουκάν Πάθη» (1966).

Στον «Κανόνα» (1962) χρησιμοποίησε πολυφωνικές τεχνικές, γνωστές στους συνθέτες της Αναγέννησης. Από την άλλη πλευρά χρησιμοποίησε επίσης τις ελευθερίες της αλεατορικής μουσικής, της κρουστής φωνητικής άρθρωσης, της μη παραδοσιακής μουσικής σημειογραφίας και άλλων ευρημάτων που τον καθιέρωσαν ως ηγετική μορφή της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας.

Από τη δεκαετία του ’70 άρχισε να γίνεται πιο συντηρητικός μουσικά και να στρέφεται προς ένα είδος νεορομαντισμού με γερμανικές επιρροές. Στους πολλούς επικριτές του απαντούσε: «Τώρα είναι η ώρα της σύνθεσης. Αυτό που πρέπει να κάνουμε εμείς τώρα είναι να βρούμε ένα είδος παγκόσμιας γλώσσας που δεν έχουμε στον αιώνα μας».

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’80 δημιούργησε ένα μείγμα ρομαντισμού και μοντερνισμού. Το έργο του αυτής της περιόδου συνοψίζεται στις συνθέσεις του «Πολωνικό Ρέκβιεμ» (1984), που συνδέεται με το πολιτικό πρόγραμμα του συνδικάτου «Αλληλεγγύη», το «Λακριμόζα», αφιερωμένο στον ηγέτη της Λεχ Βαλέσα και στις Συμφωνίες 2 (1980) και 4 (1989).

Ο Κρίστοφ Πεντερέτσκι τιμήθηκε με πολλά βραβεία και συνεργάστηκε με συμφωνικές ορχήστρες τόσο στην Ευρώπη όσο και την Αμερική κατά την πολυετή καριέρα του. Πέθανε στις 29 Μαρτίου 2020 στην Κρακοβία, σε ηλικία 86 ετών.