Η Μαρία Καλιαμπού © Photo by Mara Lavitt
Το Πρόγραμμα Ελληνικών Σπουδών (Hellenic Studies Program) στο Πανεπιστήμιο Yale ξεκίνησε πιλοτικά το 2001 και από το 2007 απέκτησε μόνιμη βάση χάρη στο καταπίστευμα που προσέφερε το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος. Το πρόγραμμα προσφέρει μαθήματα Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Ιστορίας, Λογοτεχνίας και Πολιτισμού. Παράλληλα, οργανώνει ακαδημαϊκές και πολιτιστικές εκδηλώσεις, με στόχο να προσεγγίσει όχι μόνο την πανεπιστημιακή κοινότητα, αλλά και την ευρύτερη τοπική κοινωνία.
Οι φοιτητές που συμμετέχουν στα μαθήματα του προγράμματος είναι κυρίως Αμερικανοί, με ελάχιστους να προέρχονται από άλλες χώρες. Στους φοιτητές περιλαμβάνεται σταθερά μια ομάδα φοιτητών ελληνικής καταγωγής, γνωστή ως φοιτητές κληρονομιάς (heritage students). Οι περισσότεροι είναι προπτυχιακοί φοιτητές και προέρχονται από διαφορετικά επιστημονικά πεδία, είτε από τις ανθρωπιστικές και κοινωνικές είτε από τις θετικές επιστήμες. Ως αποτέλεσμα, οι τάξεις αποτελούνται από μια εξαιρετικά ποικιλόμορφη ομάδα φοιτητών, με διαφορετικές προσδοκίες, γλωσσικά επίπεδα και ανάγκες.
Η ελληνική διασπορά αποτελεί ένα από τα παιδαγωγικά και ερευνητικά ενδιαφέροντα του προγράμματος. Από το εαρινό εξάμηνο του 2024 διδάσκεται το σεμινάριο για την ελληνική διασπορά στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (The Greek Diaspora in the United States). Το σεμινάριο εξετάζει την ιστορία και τον πολιτισμό της Ελλήνων της Αμερικής από τα τέλη του 19ου αιώνα έως σήμερα. Εντάσσει την ελληνοαμερικανική εμπειρία στο ευρύτερο πλαίσιο των εθνοτικών ιστοριών που έχουν διαμορφώσει τη σύγχρονη Αμερική. Τα βασικά θέματα περιλαμβάνουν τη διαμόρφωση των ελληνικών κοινοτήτων, την ίδρυση θεσμών και συλλόγων, τις επαγγελματικές δραστηριότητες και την πολιτική συμμετοχή. Παράλληλα, το σεμινάριο εστιάζει στην καθημερινή ζωή των Ελληνοαμερικανών, διερευνώντας θρησκευτικές, εκπαιδευτικές και οικογενειακές πρακτικές. Τέλος, ολοκληρώνεται με την ανάλυση των καλλιτεχνικών εκφράσεων των Ελλήνων μεταναστών, αναδεικνύοντας τη συμβολή τους στη λογοτεχνία, τη μουσική και τον κινηματογράφο.
Στο πλαίσιο του μαθήματος, οι φοιτητές πραγματοποιούν συνεντεύξεις με μέλη της ελληνικής κοινότητας στις περιοχές γύρω από το Πανεπιστήμιο. Η διαδικασία συλλογής προφορικής ιστορίας περιλαμβάνει διάφορα εκπαιδευτικά στάδια. Αρχικά, οι φοιτητές παρακολουθούν σύντομη εκπαίδευση στις τεχνικές της προφορικής ιστορίας από εξειδικευμένη ερευνήτρια του πανεπιστημίου. Στη συνέχεια, ετοιμάζουν ένα ερωτηματολόγιο για τις συνεντεύξεις, και παίρνουν έγκαιρη ανατροφοδότηση πριν την τελική μορφή του. Επίσης, διατηρούν ημερολόγιο καθ’ όλη τη διάρκεια της εθνογραφικής εργασίας, όπου καταγράφουν τις εμπειρίες τους και τις προσωπικές τους σκέψεις σχετικά με την άσκηση αυτή. Ακολουθεί η διαδικασία των συνεντεύξεων, η οποία πραγματοποιείται μέσω τηλεδιάσκεψης (zoom) με Ελληνες διαφορετικών ηλικιών, επαγγελμάτων και καταγωγών από την ευρύτερη περιοχή του New Haven, CT. Στο τέλος, οι φοιτητές υποβάλλουν την απομαγνητοφώνηση της συνέντευξης καθώς και την τελική εργασία τους, η οποία βασίζεται στα δεδομένα της συνέντευξης. Η εργασία συνδυάζει την απομαγνητοφώνηση με τις προσωπικές τους σημειώσεις και παρατηρήσεις, ολοκληρώνοντας έτσι μια σύνθετη και εμπεριστατωμένη ανάλυση.
Το οπτικοακουστικό υλικό (βίντεο) και οι απομαγνητοφωνήσεις αποθηκεύονται στη βιβλιοθήκη του Yale και αποτελούν το πρώτο ηλεκτρονικό αρχείο προφορικής ιστορίας της ελληνικής κοινότητας στην πολιτεία του Κονέκτικατ. Η πρωτοβουλία αυτή θέτει τις βάσεις για την περαιτέρω καταγραφή της ιστορίας των Ελλήνων της περιοχής από μελλοντικούς φοιτητές. Το αρχείο θα εμπλουτίζεται διαρκώς με νέες συνεντεύξεις, συμβάλλοντας στην τεκμηρίωση της ιστορίας της ελληνικής διασποράς.
Οι στόχοι του αρχείου είναι πολυδιάστατοι. Από παιδαγωγική άποψη, είναι σημαντική η εκπαίδευση των φοιτητών στη διαδικασία δημιουργίας αρχείων, προσφέροντάς τους πολύτιμες δεξιότητες. Παράλληλα, η επαφή τους με μέλη της ελληνικής κοινότητας τους επιτρέπει να εξοικειωθούν με την ιστορία και τον πολιτισμό αυτής της εθνοτικής ομάδας, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να συγκρίνουν αυτές τις εμπειρίες με τις δικές τους ή με εμπειρίες άλλων εθνοτικών ομάδων. Για τους φοιτητές ελληνικής καταγωγής, η ενασχόληση με την ιστορία των προγόνων τους αποτελεί μια πολύτιμη ευκαιρία σύνδεσης με τις ρίζες τους, ιδιαίτερα σε ένα ακαδημαϊκό περιβάλλον όπου τέτοιες θεματικές συχνά απουσιάζουν από τα προγράμματα σπουδών.
Επιπλέον, το πρόγραμμα (και σε συνεργασία με το σύλλογο Ελλήνων φοιτητών του πανεπιστημίου) προσφέρει στους φοιτητές πληθώρα ευκαιριών για να εξοικειωθούν με την ελληνική κοινότητα και τον πολιτισμό της. Αυτές περιλαμβάνουν επισκέψεις σε τοπικές ελληνικές εκκλησίες, στα ελληνικά εστιατόρια (diners) της περιοχής, καθώς και εκδρομές όπως η παλαιότερη επίσκεψή μας στην ελληνική κοινότητα στο Τάρπον Σπρινγκς, στη Φλόριδα. Εκεί, οι φοιτητές είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τη γιορτή των Θεοφανίων και να συμμετάσχουν σε διάφορες πολιτιστικές εκδηλώσεις.
Τέλος, η μελέτη της ελληνικής διασποράς στο Πανεπιστήμιο Yale ενσωματώνεται και σε ερευνητικά προγράμματα. Αποτέλεσε το κεντρικό θέμα μιας ημερίδας το 2021 με αφορμή τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση. Η ημερίδα στόχο είχε να συμβάλει στον ευρύτερο διάλογο γύρω από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, εστιάζοντας στους συχνά παραμελημένους Ελληνες στις Ηνωμένες Πολιτείες, καθώς και σε μικρότερο βαθμό στον Καναδά και την Αυστραλία. Ο τόμος «The Greek Revolution and the Greek Diaspora in the United State»s (Routledge 2023, και στα ελληνικά «Η Επανάσταση του 1821 και οι Ελληνες της Αμερικής», Ασίνη 2023) έλαβε το 2024 το βραβείο Βασιλική Καραγιαννάκη από την Modern Greek Studies Association ως το καλύτερο επιμελημένο βιβλίο στο πεδίο των Νεοελληνικών Σπουδών.
Συμπερασματικά, όλες οι παραπάνω πρωτοβουλίες ενισχύουν τη μελέτη της ελληνικής διασποράς, δημιουργούν γέφυρες μεταξύ του πανεπιστημίου και της ελληνικής κοινότητας και ανοίγουν νέες προοπτικές για έρευνα και διατήρηση της πολιτιστικής μνήμης.
Μαρία Καλιαμπού
Senior Lector II, Hellenic Studies Program, Yale University
[email protected]
Η Μαρία Καλιαμπού είναι Senior Lector II στο Πρόγραμμα Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Yale. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στην Ευρωπαϊκή Εθνολογία και Λαογραφία στο Μόναχο και συνέχισε μεταδιδακτορικές σπουδές στα πανεπιστήμια Lille III και στο Princeton. Η έρευνά της εστιάζει στον διάλογο της εθνολογίας με την ιστορία του βιβλίου, τόσο στην Ελλάδα όσο και τη διασπορά. Εχει δημοσιεύσει τη μονογραφία Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια. Μετάδοση αξιών σε ελληνικά φυλλάδια παραμυθιών, 1870-1970 (2006, στα γερμανικά), το Ανθολόγιο The Routledge Modern Greek Reader, Greek Folktales for Learning Modern Greek (Routledge, 2015) και τον επιμελημένο τόμο The Greek Revolution and the Greek Diaspora in the United States (2023, Routledge στα αγγλικά, και Ασίνη στα ελληνικά). Αυτή την περίοδο ερευνά τις εκδόσεις των ελληνοαμερικανικών κοινοτήτων. Ασχολείται επίσης με τη διδασκαλία Ελληνικών ως ξένη γλώσσα. Υπήρξε πρόεδρος της ομάδας Ελληνικών στο ACTFL (Αμερικανικό Συμβούλιο Διδασκαλίας Ξένων Γλωσσών) και είναι πιστοποιημένη εξετάστρια Ελληνικών του Ινστιτούτου Γλωσσών του αμερικανικού υπουργείου Αμυνας. Εχει λάβει πολλές διακρίσεις, μεταξύ των οποίων το βραβείο «Lutz Röhrich» (2006 για τη διατριβή της), την ανακήρυξή της ως «Πρέσβειρα Erasmus της Ελλάδας» (2011) και το βραβείο Βασιλική Καραγιαννάκη (2024) από την εταιρεία MGSA για το επιμελημένο βιβλίο της.
Πηγή: www.ekirikas.com