Εν έτει 1999, ένα διαφορετικό οδοιπορικό του Ντέιβιντ Λιντς πάνω στους τέσσερις τροχούς αποτέλεσε μια ωδή στην αμερικανική ύπαιθρο, αλλά και στην αδάμαστη θέληση του ανθρώπου, που δεν καταλαβαίνει από ηλικίες. Το ξαναθυμόμαστε, με αφορμή την πρόσφατη απώλεια του μεγάλου σκηνοθέτη στις 15 Ιανουαρίου, σε ηλικία 78 ετών
Tο 1994, στην καρδιά των μεσοδυτικών πολιτειών των ΗΠΑ, ένας 73χρονος ταξίδεψε περίπου 390 χιλιόμετρα πάνω σε ένα χλοοκοπτικό τρακτέρ της John Deere για να επισκεφθεί τον αποξενωμένο αδελφό του, ο οποίος πρόσφατα είχε υποστεί εγκεφαλικό επεισόδιο. Η πραγματική ιστορία του ταξιδιού και της αποκατάστασης της ψυχραμένης σχέσης μεταξύ των δύο αδελφών θα γινόταν ταινία το 1999, διά χειρός Ντέιβιντ Λιντς (1946 – 2025). Ευκαιρία να τη θυμηθούμε ξανά, με αφορμή τη δυσάρεστη είδηση του θανάτου του ξεχωριστού Αμερικανού σκηνοθέτη και γητευτή των ονείρων, πριν από λίγες ημέρες, σε ηλικία 78 ετών.
Η ταινία
Το πραγματικό πρόσωπο που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για την ταινία «The Straight Story»
(1999) ήταν ο Άλβιν Στρέιτ (Ρίτσαρντ Φάρνσγουερθ). Κάτοικος μιας κωμόπολης της Αϊόβα, τον συναντάμε να ζει φτωχικά εκεί, μαζί με τη μία του κόρη, Ρόουζ (Σίσι Σπέισεκ), ένα επίσης ταλαιπωρημένο πλάσμα, που η πρόνοια της έχει στερήσει τα παιδιά της.
Ο ίδιος είναι ένας μπαρουτοκαπνισμένος Αμερικανός, βετεράνος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου και του Πολέμου της Κορέας, απόμαχος και της βιοπάλης, με κινητικά προβλήματα και εξαιρετικά επιβαρυμένη υγεία (η διάγνωση του γιατρού του κάνει λόγο, μεταξύ άλλων, για εμφύσημα και διαβήτη).
Παρότι ο «εύθραυστος» Άλβιν θεωρητικά δεν γεμίζει το μάτι, το ατσάλινο πείσμα του αποτελεί την πηγή από όπου αντλεί καύσιμη ύλη η ταινία. Μια δύναμη που, όπως θα διαπιστώσουμε, μπορεί να καταστήσει τον άνθρωπο ικανό για το καλύτερο, αλλά και για το χειρότερο: Από το να τον αποξενώσει από ένα αγαπημένο του πρόσωπο και να τον κάνει να μην ανταλλάξει κουβέντα μαζί του για δέκα ολόκληρα χρόνια, μέχρι να πραγματοποιήσει ένα τεράστιο ταξίδι με τα πιο πενιχρά μέσα, προκειμένου να γεφυρώσει το χάσμα.
Κι αφού, μέσα σε όλα τα άλλα, ο Άλβιν δεν έχει δίπλωμα οδήγησης, λόγω των προβλημάτων όρασης που αντιμετωπίζει, ο ίδιος θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η μόνη του επιλογή είναι να ταξιδέψει με το John Deere 60, το –μόλις– δεύτερο μοντέλο χλοοκοπτικού τρακτέρ που είχε λανσάρει η γνωστή εταιρεία, εν έτει 1966.
Ακολουθώντας τα χνάρια του ηλικιωμένου ταξιδιώτη Άλβιν και του βραδυκίνητου οχήματός του, η ταινία ξεναγεί στην αγροτική Αμερική και αποτυπώνει την ιδιαίτερη ιδιοσυγκρασία της. Ο πρωταγωνιστής «ιππεύει» ταιριαστά το τρακτέρ της John Deere, της εμβληματικής κατασκευάστριας εταιρείας γεωργικών μηχανημάτων, που είναι σήμα κατατεθέν της αμερικανικής υπαίθρου, ενώ παράλληλα αλληλεπιδρά με γνήσιες φιγούρες αυτού του μυθικού, αραιοκατοικημένου κόσμου, στον οποίο η φύση παραμένει το «πρώτο βιολί».
Το αποτέλεσμα έρχεται στη μεγάλη οθόνη ειδωμένο μέσα από τη μοναδική μάτια του Λιντς, που είναι ικανή να εκμαιεύσει μαγικά κάποιες από τις πτυχές της μοναδικής ταυτότητας αυτού του οικοσυστήματος, ακόμη και κατά τη διήγηση των πιο τετριμμένων εκφάνσεων μιας ράθυμης καθημερινότητας.
Το «Straight Story» θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ένα βιογραφικό κινηματογραφικό οδοιπορικό – εμπειρία, και οι εμπειρίες είναι συνήθως διδακτικές, πόσω μάλλον όταν μιλάμε για μια ταινία που κυκλοφόρησε σε διανομή Disney. Στην προκειμένη περίπτωση, ο Άλβιν δεν φείδεται να μοιραστεί με τους γύρω του τα διδάγματα από το ανηφορικό μονοπάτι της ζωής του, διατρανώνοντας την ιερότητα των οικογενειακών δεσμών ή υπενθυμίζοντας εμμέσως στους νεότερους το «άδραξε τη μέρα» και το «μην τα παρατάς ποτέ».
Ταυτόχρονα, ο Λιντς διατρανώνει μια ανθρωποκεντρική καταγραφή του αποθέματος πεποιθήσεων, αξιών και παραδόσεων, έτσι όπως αυτές διαμορφώνονται και διασώζονται στους καθημερινούς, αλλά και τόσο αντισυμβατικούς κατοίκους της αχανούς αμερικανικής υπαίθρου.
«Η ζωή είναι πολύ, πολύ περίπλοκη, για αυτό θα πρέπει να επιτρέπεται και στις ταινίες να είναι περίπλοκες», είχε δηλώσει κάποτε ο Ντέιβιντ Λιντς. Αυτή η περιγραφή θα ταίριαζε «γάντι» σε άλλες ταινίες της φιλμογραφίας του αρτίστα των ονείρων –και των εφιαλτών–, όπως το «Mulholland Dr.» («Οδός Μαλχόλαντ», 2001)· όχι, όμως, στο «Straight Story». Αυτό το βραδυφλεγές road movie είναι παραδόξως μια «straightforward» (σ.σ. στα μέτρα του τίτλου της και του ομώνυμου πρωταγωνιστικού χαρακτήρα) ταινία, με γραμμική πλοκή, και όχι ένας δυσεπίλυτος σουρεαλιστικός γρίφος, όπως οι περισσότερες του σκηνοθέτη.
Ο Λιντς θα τολμούσε να την αποκαλέσει μεταγενέστερα ως την «πιο πειραματική μου ταινία». Ίσως επειδή όλα σε αυτήν είναι τόσο στρωτά και «ευθεία» (μτφ. «straight»), σαν τους έρημους επαρχιακούς δρόμους, ανάμεσα σε ατέλειωτα χωράφια με σπαρτά, που διανύει αγκομαχώντας το μικρό τρακτέρ του Άλβιν. Ακόμη και οι σκηνές, αυτές καθαυτές, γυρίστηκαν με χρονολογική σειρά το φθινόπωρο του 1998, με την παραγωγή να λαμβάνει χώρα κατά μήκος της πραγματικής διαδρομής που ακολούθησε ο Στρέιτ.
Ωστόσο, το «Straight Story» διατηρεί και μια μεταφορική διάσταση, καλώντας τον θεατή να εμπεδώσει σπιθαμή προς σπιθαμή αυτό το γεφύρωμα του χάσματος από τη συναισθηματική αποξένωση μέχρι τη θαλπωρή της σύνδεσης και της επανένωσης (του αδελφού προς τον αδελφό, αλλά και του ταξιδευτή προς τους άλλους ανθρώπους που συνταντά στο διάβα του).
Οι διακριτικές λυρικές πινελιές προσδίδουν στην εικόνα μια προέκταση «λιντσικής» ποίησης, που απογειώνει στα σύννεφα τον πεζό ρεαλισμό. Ειπωμένη από τον άνθρωπο που εξερεύνησε τα όνειρα και τη λογική τους περισσότερο από ό,τι οποιοσδήποτε άλλος στο σινεμά, η πραγματική ιστορία αναδιατυπώνεται, εμπλουτισμένη με το υλικό από το οποίο είναι πλασμένα τα ενήλικα παραμύθια.
Έτσι, εκλαμβάνεται πιο εύκολα ως μια «Οδύσσεια» εξιλέωσης του πείσματος, αλλά και του ίδιου του ανθρώπου, που μαζί με τα χρόνια του κουβαλά στις πλάτες του τα τραύματά του και τις πολύτιμες διδαχές της εμπειρίας του. Μεταξύ αυτών, και τη συνειδητοποίηση ότι η ζωή είναι εφήμερη, η νεότητα δεν θα ξανάρθει και είναι κρίμα να αναλωνόμαστε μέχρι τέλους σε πικρόχολες συμπεριφορές, που υψώνουν τείχη στην αγάπη.
Αποστερημένος, λοιπόν, από την ψευδαίσθηση της αθανασίας, αλλά και απρόθυμος να καταθέσει τα όπλα, ο πρωταγωνιστικός χαρακτήρας εμμένει στην απόφαση να ολοκληρώσει το ταξίδι του με τους δικούς του όρους, εκλαμβάνοντας το κάθε εμπόδιο που σπέρνεται στο διάβα του ως ένα ξεχωριστό σκαλοπάτι στο μονοπάτι προς την κάθαρση.
Ο Φάρνσγουερθ, γνωστός κασκαντέρ και ηθοποιός δις υποψήφιος για Όσκαρ (αυτός ο ρόλος αποτέλεσε το εφαλτήριο για τη δεύτερη υποψηφιότητα), αντιμετώπιζε και ο ίδιος κινητικά προβλήματα την περίοδο των γυρισμάτων, λόγω μεταστατικού καρκίνου στα οστά. Παρά τις αντιξοότητες, ο τελευταίος φέρνει την αποστολή εις πέρας και με το παραπάνω, χαρίζοντας στον χαρακτήρα του Άλβιν ένα αξέχαστο σπινθηροβόλο βλέμμα, στο οποίο συνυπάρχουν ο πόνος, η στωικότητα, αλλά και η τρυφερότητα.
Σε πείθει ότι κουβαλά στις πλάτες του όλο το φορτίο, αλλά και το απαύγασμα σοφίας της ζωής, λίγο πριν η αυλαία πέσει οριστικά για εκείνον (ο ίδιος ο Φάρνσγουερθ θα αυτοκτονούσε λίγο αργότερα, το 2000, σε ηλικία 80 ετών).
Τα αρθριτικά του Άλβιν κάνουν το παράστημά του να θυμίζει ιτιά, αλλά εκείνος, όπως μας συστήνεται, είναι περισσότερο ένα μελαγχολικό, μα αλύγιστο κυπαρίσσι· και όπως εξελίσσεται η ιστορία του, ο Λιντς δίνει σταδιακά στη σκεβρωμένη, κυρτή φιγούρα του το περήφανο εκτόπισμα του μοναχικού καβαλάρη, που καλπάζει λαβωμένος στο ηλιοβασίλεμα της ζωής. Αυτός είναι, άλλωστε, και ο δεύτερος σκοπός της ταινίας, πέρα από το να υμνήσει την αμερικανική ύπαιθρο και τους ανθρώπους της: Να αποτελέσει μια ωδή στην αδάμαστη θέληση, την αδελφική αγάπη και τα περήφανα γηρατειά, που αποδεικνύονται ικανά να γεφυρώσουν την οποιαδήποτε απόσταση.
Επιβράβευση και φόρος τιμής
Με αφετηρία το Λόρενς της Αϊόβα, ο 73χρονος Άλβιν Στρέιτ (1920 – 1996) κάλυψε μια απόσταση κοντά στα 390 χιλιόμετρα για να φτάσει μέχρι το Μπλου Ρίβερ του Ουισκόνσιν, όπου βρισκόταν ο αδελφός του. Το ταξίδι διήρκεσε συνολικά έξι εβδομάδες, καθώς η τελική ταχύτητα του παλιού χλοοκοπτικού της John Deere ήταν μόλις 8 χλμ./ώρα. Ο ίδιος οδηγούσε το όχημά του επί αρκετές ώρες κάθε ημέρα, κινούμενος στην άκρη του αυτοκινητόδρομου της Αϊόβα. Για να φτάσει έως το τέλος, χρειάστηκε να επισκευάσει κατ’ επανάληψη τις βλάβες που παρουσίασε το τρακτέρ, το οποίο δεν ήταν φτιαγμένο για να ρυμουλκεί τρέιλερ (σαν αυτό στο οποίο ο Άλβιν είχε στοιβάξει τα είδη πρώτης ανάγκης για το ταξίδι του), ούτε ήταν προορισμένο να διανύει τέτοιες μεγάλες αποστάσεις.
Αξίζει να σημειωθεί ότι όταν το επίτευγμα του Στρέιτ έγινε ευρύτερα γνωστό, ο πρόεδρος και γενικός διευθυντής της εταιρείας Texas Equipment Company, Πολ Κόντιτ, παραχώρησε στον ηλικιωμένο ταξιδιώτη ένα πιο σύγχρονο χλοοκοπτικό της John Deere, ιπποδύναμης 17 ίππων και αξίας 5.000 δολαρίων, ως αντάλλαγμα για το όχημα του ταξιδιού του, το οποίο και χρησιμοποίησε ως έκθεμα στην αντιπροσωπεία του.
Σχεδόν δύο χρόνια μετά το ταξίδι που τον έκανε γνωστό, ο Άλβιν Στρέιτ αποπειράθηκε να οδηγήσει το νέο του χλοοκοπτικό έως το Σαν Βάλεϊ του Άινταχο, πάνω από 1.770 χλμ. μακριά από την αφετηρία της διαδρομής του. Πρόλαβε, μάλιστα, να καλύψει μία απόσταση ακόμα μεγαλύτερη από εκείνη του προηγούμενου ταξιδιού του (σ.σ. 643 χλμ.), ωστόσο δεν κατάφερε να ολοκληρώσει την αποστολή του λόγω αντίξοων καιρικών συνθηκών.
Η κλονισμένη υγεία του δεν θα βελτιωνόταν έκτοτε. Πέθανε στις 9 Νοεμβρίου 1996, από καρδιακή πάθηση, σε ηλικία 76 ετών. Ένα χλοοκοπτικό, παρόμοιο με αυτό που είχε χρησιμοποιήσει στο ταξίδι του, θα συνόδευε τη νεκρική πομπή, στον δρόμο για την τελευταία του κατοικία, στο Άιντα Γκρόουβ της Αϊόβα.
Αφιερώματα στον Ντέιβιντ Λιντς
Από 14 έως 24 Φεβρουαρίου, τo Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας «Νύχτες Πρεμιέρας» παρουσιάζει ένα πλήρες αφιέρωμα στον αγαπημένο σκηνοθέτη Ντέιβιντ Λιντς, προβάλλοντας όλες του τις ταινίες σε αποκατεστημένες κόπιες, τις περισσότερες από τις οποίες επέβλεψε και ενέκρινε ο ίδιος. Τόπος διεξαγωγής, οι αθηναϊκές αίθουσες ΑΘΗΝΑΙΟΝ 1 & CINOBO ΟΠΕΡΑ 1. Επιπλέον, από τις 17 Φεβρουαρίου, η φιλμογραφία του Λιντς θα είναι διαθέσιμη στη streaming πλατφόρμα Cinobo, συμπεριλαμβάνοντας για πρώτη φορά στην Ελλάδα και τις 17 μικρού μήκους ταινίες του.
Πηγή: www.ypaithros.gr