Πυκνό το τοπίο των προκλήσεων για παγκόσμια και εν Ελλάδι κτηνοτροφία

Ο κτηνοτροφικός τομέας, τόσο στη χώρα μας όσο και στο εξωτερικό, διανύει ένα σύνθετο σταυροδρόμι αυξανόμενης ζήτησης, περιβαλλοντικών προκλήσεων και εξελισσόμενων πρακτικών παραγωγής. Ας τις εξετάσουμε αναλυτικά, μαζί με τους ενδεδειγμένους τρόπους ανταπόκρισης. Σε γενικές γραμμές, η παγκόσμια πραγματικότητα στον κλάδο διαμορφώνεται ως εξής:

• Αυξανόμενη ζήτηση: Καθοδηγούμενη από την αύξηση του πληθυσμού, τα υψηλότερα εισοδήματα και την αλλαγή των διατροφικών προτιμήσεων, η παγκόσμια ζήτηση για κτηνοτροφικά προϊόντα προβλέπεται να αυξηθεί σημαντικά τις επόμενες δεκαετίες.
• Σοβαρές περιβαλλοντικές επιπτώσεις: Τα κτηνοτροφικά συστήματα επηρεάζουν σημαντικά το περιβάλλον, συντελώντας στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, στην αποψίλωση των δασών και στην απώλεια βιοποικιλότητας. Η επέκταση του κλάδου πρέπει να πραγματοποιηθεί στο πλαίσιο των πεπερασμένων φυσικών πόρων και των αντιδράσεων στην κλιματική αλλαγή.
• Στροφή στην αειφορία: Υπάρχει μια παγκόσμια ώθηση προς βιώσιμες κτηνοτροφικές πρακτικές, για την εξισορρόπηση της παραγωγικότητας με την περιβαλλοντική διαχείριση. Αυτό περιλαμβάνει τη βελτίωση της αποδοτικότητας των πόρων και τη βελτίωση της καλής διαβίωσης των ζώων. Από τη μεριά του, ο ελληνικός κτηνοτροφικός τομέας διέπεται από:
• Προκλήσεις παραγωγής: Η Ελλάδα αντιμετωπίζει χαμηλή αυτάρκεια στην παραγωγή βόειου κρέατος. Η αντιμετώπιση της αναποτελεσματικότητας και η προώθηση της συνεργασίας μεταξύ των ενδιαφερομένων είναι ουσιαστικά βήματα προς τη μείωση της εξάρτησης από τις εισαγωγές και την οικοδόμηση μιας βιώσιμης αγοράς βόειου κρέατος.
• Διαχείριση ασθενειών: Πρόσφατα κρούσματα, όπως η πανώλη των μικρών μηρυκαστικών (PPR) μεταξύ των κατσικιών και των προβάτων, οδήγησαν στη θανάτωση μολυσμένων ζώων και στην εφαρμογή περιορισμών μετακίνησης για την αντιμετώπιση της εξάπλωσης. Αυτά τα μέτρα είναι ζωτικής σημασίας για την προστασία του ζωικού πληθυσμού και των συναφών βιομηχανιών.
• Οικονομικοί παράγοντες: Οι ελληνικές κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις έχουν επηρεαστεί από οικονομικές κρίσεις, οδηγώντας σε προκλήσεις, όσον αφορά την πρόσβαση σε κεφάλαια και τη διαχείριση των επενδύσεων. Οι στρατηγικές διαφοροποίησης στη χρήση της εργασίας έχουν γίνει σημαντικοί μηχανισμοί για την αποστροφή της κρίσης. Οι βασικές προκλήσεις για το μέλλον του κλάδου διεθνώς είναι οι εξής:

• Κλιματική αλλαγή: Τόσο παγκοσμίως, όσο και στην Ελλάδα, η κλιματική αλλαγή ενέχει σημαντικούς κινδύνους για την κτηνοτροφική παραγωγή, συμπεριλαμβανομένου του θερμικού στρες, της λειψυδρίας και της εξάπλωσης ασθενειών. Οι στρατηγικές προσαρμογής είναι απαραίτητες για τον μετριασμό αυτών των επιπτώσεων.

Η προσαρμογή της κτηνοτροφίας στην κλιματική αλλαγή δεν είναι απλή υπόθεση, αλλά απαιτεί έναν συστηματικό και συνδυαστικό σχεδιασμό. Η αξιοποίηση έξυπνων τεχνολογιών, η βελτίωση της διαχείρισης νερού και τροφής και η ενίσχυση της ανθεκτικότητας των ζώων μπορούν να περιορίσουν σημαντικά τις επιπτώσεις.

 

Για τη μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα της κτηνοτροφίας απέναντι στην κλιματική αλλαγή, απαιτείται ένας συνδυασμός τεχνολογικών, περιβαλλοντικών και πολιτικών παρεμβάσεων:

• Τεχνολογικές λύσεις

• Ψηφιακή παρακολούθηση υγείας & θερμικού στρες.
• Βιοκλιματικές εγκαταστάσεις & Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας.
• Smart σύστημα διαχείρισης νερού και ζωοτροφών.

• Περιβαλλοντική διαχείριση

• Αναβάθμιση των βοσκότοπων και βιοποικιλότητα.
• Ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση υδάτινων πόρων.
• Εναλλακτικές ζωοτροφές χαμηλού αποτυπώματος άνθρακα.

• Πολιτικές και θεσμική στήριξη

• Επενδύσεις σε προγράμματα έρευνας & καινοτομίας για βιώσιμη κτηνοτροφία.
• Επιδοτήσεις για αναβάθμιση υποδομών και υιοθέτηση «πράσινων» τεχνολογιών.
• Διεθνής συνεργασία για κλιματικά ανθεκτικά συστήματα παραγωγής.

• Περιορισμοί πόρων: Η σπανιότητα ποιοτικών πόρων ζωοτροφών και νερού μαζί με τις μη ανεπτυγμένες πρακτικές αναπαραγωγής και διαχείρισης αποτελούν σημαντικές προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπιστούν για τη βελτίωση της παραγωγικότητας και της βιωσιμότητας. Για να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις των περιορισμένων πόρων, απαιτείται μια ολιστική στρατηγική, που συνδυάζει τεχνολογικές καινοτομίες, βιώσιμες πρακτικές και καλύτερη διαχείριση των πόρων:

Σπανιότητα ποιοτικών ζωοτροφών & βελτίωση διατροφής: Η έλλειψη υψηλής ποιότητας ζωοτροφών μπορεί να μειώσει την απόδοση των ζώων, να αυξήσει το κόστος παραγωγής και να επηρεάσει την υγεία τους.

• Λύσεις & στρατηγικές

• Βιώσιμες εναλλακτικές στις ζωοτροφές:
• Χρήση πρωτεϊνούχων φυτών (όπως λούπινο, ρεβίθια, σόγια) για μείωση της εξάρτησης από εισαγόμενες ζωοτροφές.
• Προσθήκη φυκιών και εντομοπρωτεΐνης, που βελτιώνουν την αποδοτικότητα των ζώων και μειώνουν τις εκπομπές μεθανίου.
• Αξιοποίηση υποπροϊόντων της αγροτικής βιομηχανίας (π.χ. υπολείμματα δημητριακών, ελαιοπυρήνα, οινοποιητικά υπολείμματα).

• Βελτιστοποίηση της διατροφής μέσω τεχνολογίας

• Χρήση τεχνητής νοημοσύνης (AI) για προσαρμογή της διατροφής σε πραγματικό χρόνο, ανάλογα με τις ανάγκες των ζώων.
• Ανάπτυξη έξυπνων ταΐστρων, που διαχειρίζονται τις ζωοτροφές με ακρίβεια, μειώνοντας τη σπατάλη.

Έλλειψη νερού & ορθολογική διαχείριση: Το νερό είναι κρίσιμο για την κτηνοτροφία, τόσο για την κατανάλωση από τα ζώα όσο και για τις γεωργικές εκτάσεις που παράγουν τις ζωοτροφές.

• Λύσεις & στρατηγικές

Συστήματα εξοικονόμησης νερού

• Χρήση αισθητήρων υγρασίας και έξυπνων συστημάτων άρδευσης για μείωση της σπατάλης.
• Ανακύκλωση & επαναχρησιμοποίηση νερού από τις μονάδες εκτροφής.
• Κατασκευή δεξαμενών συλλογής βρόχινου νερού για κάλυψη των αναγκών σε περιόδους ξηρασίας.

Βελτιωμένες πρακτικές ποτίσματος

• Χρήση συστήματος στάγδην άρδευσης για τις καλλιέργειες ζωοτροφών.
• Προώθηση ξηρανθεκτικών καλλιεργειών για ζωοτροφές (όπως σόργο αντί για καλαμπόκι).

Ανάπτυξη Βιώσιμων Πρακτικών Αναπαραγωγής & Διαχείρισης

Η σωστή αναπαραγωγή και διαχείριση των κοπαδιών είναι βασική προϋπόθεση για τη βιωσιμότητα.

• Λύσεις & στρατηγικές

Γενετική βελτίωση & επιλογή ανθεκτικών φυλών

• Χρήση γονιδιακής ανάλυσης για επιλογή φυλών με μεγαλύτερη απόδοση και αντοχή στις ακραίες κλιματικές συνθήκες.
• Εκτροφή τοπικών φυλών, που είναι καλύτερα προσαρμοσμένες στο περιβάλλον και απαιτούν λιγότερους πόρους.

Βελτιωμένες πρακτικές αναπαραγωγής

• Χρήση τεχνητής γονιμοποίησης και γενετικής επιλογής για αύξηση της αποδοτικότητας.
• Αναπαραγωγικός προγραμματισμός για συγχρονισμό γεννήσεων με τις περιόδους μέγιστης διαθεσιμότητας τροφής.

Ψηφιακή διαχείριση κοπαδιών

• Wearable συσκευές για την παρακολούθηση της υγείας και της γονιμότητας των ζώων.
• Blockchain για ιχνηλασιμότητα και βελτίωση της αλυσίδας εφοδιασμού.

Ηθική επισήμανση των προϊόντων: Η ηθική επισήμανση στα κτηνοτροφικά προϊόντα είναι ταυτόχρονα ένα ισχυρό εργαλείο και μια σύνθετη πρόκληση για τη βιωσιμότητα. Βοηθά τους καταναλωτές να κάνουν ενημερωμένες επιλογές, προάγει την καλή μεταχείριση των ζώων και ενθαρρύνει βιώσιμες πρακτικές καλλιέργειας. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά εμπόδια στην αποτελεσματικότητά του.

Προκλήσεις ηθικής επισήμανσης στα κτηνοτροφικά προϊόντα

• Έλλειψη τυποποίησης & κανονισμού

• Διαφορετικές χώρες και οργανισμοί έχουν διαφορετικούς ορισμούς της «ηθικής» γεωργίας, γεγονός που οδηγεί σε ασυνέπειες στην επισήμανση.
• Ορισμένες πιστοποιήσεις (π.χ. βιολογικές, ελευθέρας βοσκής, τρέφονται με χόρτο) έχουν ασαφή κριτήρια ή κενά.

• Παραπληροφόρηση των καταναλωτών και πράσινο πλύσιμο (Greenwashing)

• Ορισμένες ετικέτες μπορεί να είναι παραπλανητικές ή να μην επιβάλλονται σχολαστικά, προκαλώντας «πράσινο πλύσιμο», όπου τα προϊόντα φαίνονται πιο ηθικά από ό,τι είναι στην πραγματικότητα.
• Πολλοί καταναλωτές αγωνίζονται να κατανοήσουν τις διαφορές μεταξύ των διάφορων δεοντολογικών ετικετών.

• Επιβάρυνση κόστους για τους αγρότες

• Η τήρηση των δεοντολογικών προτύπων (π.χ. ανθρώπινη μεταχείριση, χαμηλότερο αποτύπωμα άνθρακα) απαιτεί συχνά σημαντικές επενδύσεις σε υποδομές, ποιότητα ζωοτροφών και κτηνιατρική φροντίδα.
• Οι αγρότες μικρής κλίμακας μπορεί να δυσκολεύονται να αντέξουν οικονομικά τις διαδικασίες πιστοποίησης.

• Ανταγωνισμός αγοράς και τιμολόγηση

• Τα ηθικά κτηνοτροφικά προϊόντα είναι συχνά πιο ακριβά, γεγονός που καθιστά δύσκολο τον ανταγωνισμό με το κρέας και τα γαλακτοκομικά που παράγονται συμβατικά.
• Οι καταναλωτές μπορεί να δίνουν προτεραιότητα στην τιμή έναντι των ηθικών κριτηρίων, ειδικά κατά τη διάρκεια της οικονομικής ύφεσης.

• Διαφάνεια εφοδιαστικής αλυσίδας

• Η διασφάλιση ότι οι δεοντολογικές πρακτικές διατηρούνται από το αγρόκτημα στο ράφι αποτελεί πρόκληση.
• Ορισμένοι παραγωγοί ενδέχεται να διεκδικήσουν ηθικές πρακτικές χωρίς την κατάλληλη παρακολούθηση σε όλη την αλυσίδα εφοδιασμού.

Πιθανές λύσεις και ευκαιρίες

• Ισχυρότερα ρυθμιστικά πλαίσια: Οι κυβερνήσεις και οι φορείς του κλάδου μπορούν να δημιουργήσουν ενοποιημένα, εφαρμόσιμα πρότυπα.
• Τεχνολογία και ιχνηλασιμότητα: Οι κωδικοί Blockchain, παρακολούθησης RFID και QR μπορούν να βοηθήσουν τους καταναλωτές να επαληθεύσουν τους ηθικούς ισχυρισμούς των προϊόντων.
• Εκπαίδευση των καταναλωτών: Οι εκστρατείες ευαισθητοποίησης μπορούν να βοηθήσουν τους καταναλωτές να κατανοήσουν τι σημαίνουν πραγματικά οι διαφορετικές δεοντολογικές ετικέτες.
• Κίνητρα για τους αγρότες: Οι επιδοτήσεις ή οι ανταμοιβές για ηθικές γεωργικές πρακτικές μπορούν να συμβάλουν στη μείωση της επιβάρυνσης του κόστους.

• Τεχνολογικές καινοτομίες: Οι τεχνολογικές καινοτομίες και οι στρατηγικές βιωσιμότητας προσφέρουν δυνατότητες για μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος και βελτίωση της αποδοτικότητας στην κτηνοτροφία. Η προσαρμογή σε κάθε είδος εκτροφής, με βάση τις ιδιαίτερες ανάγκες και προκλήσεις του, εξασφαλίζει μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και βιωσιμότητα.

Οι τεχνολογικές καινοτομίες στην κτηνοτροφία ως πρόκληση:

Έξυπνες Φάρμες (Smart Farms)

• IoT (Internet of Things): Αισθητήρες στις φάρμες για παρακολούθηση ζωτικών παραμέτρων, όπως θερμοκρασία, υγρασία, και υγεία των ζώων. Αυτό βοηθά στη βελτιστοποίηση των συνθηκών διαβίωσης και στη μείωση της χρήσης πόρων (π.χ. νερό, ενέργεια).
• Drones: Παρακολούθηση μεγάλων εκτάσεων για ανίχνευση ασθενειών στα κοπάδια και την κατάσταση των βοσκότοπων.
• AI και Big Data: Ανάλυση δεδομένων για πρόβλεψη επιδημιών, βελτιστοποίηση της διατροφής και πρόγνωση της απόδοσης των ζώων.

Ζωοτροφές χαμηλού αποτυπώματος

• Φύκια και εναλλακτικές πρωτεΐνες: Έχουν μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα από τις παραδοσιακές ζωοτροφές και μειώνουν τις εκπομπές μεθανίου.
• Βιολογικές ζωοτροφές: Καλλιέργεια ζωοτροφών χωρίς χημικά, προωθώντας τη βιοποικιλότητα και τη βιώσιμη γεωργία.

Διαχείριση αποβλήτων

• Συστήματα βιοαερίου: Μετατροπή της κοπριάς σε βιοαέριο για παραγωγή ενέργειας και θερμότητας. Έτσι, μειώνεται το περιβαλλοντικό αποτύπωμα και εξοικονομούνται πόροι.
• Κομποστοποίηση: Χρήση αποβλήτων για την παραγωγή φυσικών λιπασμάτων που βελτιώνουν τη γονιμότητα του εδάφους.

Συμπεράσματα

Η παγκόσμια και ελληνική κτηνοτροφία βρίσκονται σε μεταβατικό στάδιο, με προκλήσεις που σχετίζονται με τη βιωσιμότητα, τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, τις τεχνολογικές εξελίξεις και τις νέες απαιτήσεις των καταναλωτών.

Η Ελλάδα έχει ισχυρά πλεονεκτήματα σε ποιοτικά προϊόντα, αλλά πρέπει να επενδύσει σε καινοτομία, βιώσιμες πρακτικές και αναβάθμιση της παραγωγικής διαδικασίας για να ανταποκριθεί στις διεθνείς τάσεις.