Τις παρεμβάσεις που θα πρέπει να ενισχυθούν κατά προτεραιότητα και με ένταση κατά την προσεχή προγραμματική περίοδο μέσω του Προγράμματος Θεσσαλία 2021-2027 στο Αγροδιατροφικό Σύμπλεγμα, ώστε να υποστηριχθεί η περαιτέρω ανταγωνιστικότητά του με όρους βελτίωσης της προστιθέμενης αξίας, των εξαγωγών, της συμμετοχής σε διεθνείς αλυσίδες αξίας, της δημιουργίας θέσεων εργασίας και του μετασχηματισμού προς δραστηριότητες έντασης γνώσης, τεκμηριώνει με ποσοτικά στοιχεία η Θεματική Ομάδα Εργασίας (ΘΟΕ). Τη ΘΟΕ συγκρότησε η Περιφέρεια Θεσσαλίας ενόψει της Διαδικασίας Επιχειρηματικής Ανακάλυψης (ΔΕΑ) σε περιφερειακό επίπεδο για τη διαμόρφωση της Περιφερειακής Στρατηγικής Καινοτομίας στη βάση των αρχών της Έξυπνης Εξειδίκευσης (RIS3).
Η ΘΟΕ συστάθηκε τον Φεβρουάριο του 2024 κατ’ εντολή του Περιφερειακού Συμβουλίου Έρευνας & Καινοτομίας (ΠΣΕΚ) της Θεσσαλίας και του περιφερειάρχη Θεσσαλίας, Δημήτρη Κουρέτα. Το σχέδιο που κατήρτισε για το Αγροδιατροφικό Σύμπλεγμα χαρακτηρίζεται «σημαντικό και χρήσιμο», καθώς για πρώτη φορά επιχειρείται μια οργανωμένη καταγραφή του πρωτογενούς τομέα, με ενδιαφέροντα στοιχεία για τις δυνατότητες και τις αδυναμίες της αγροτικής οικονομίας, τις ευκαιρίες και τις απειλές για την αγροδιατροφή.
Ταυτόχρονα, γίνεται μια ανασκόπηση της περιόδου 2014-2020, αλλά το σημαντικότερο είναι ότι με την επιχειρούμενη στρατηγική ανάλυση του Αγροδιατροφικού Συμπλέγματος υπάρχει οδικός χάρτης των επιθυμητών πολιτικών, με την κατάθεση συγκεκριμένων ενεργειών/δράσεων που πρέπει να ακολουθηθούν κατά την προγραμματική περίοδο 2021-2027.
Τα συμπεράσματα της Ομάδας Εργασίας και αναλυτικά η πολύμηνη εργασία των μελών της θα παρουσιαστούν σε ειδική εκδήλωση, που προγραμματίζει η περιφέρεια για την ερχόμενη άνοιξη και θα τεθούν στη διάθεση κάθε οργανωμένου φορέα. Επρόκειτο για μια αποστολή που όφειλε να τη διεκπεραιώσει η επίσημη πολιτεία, αλλά τη διενήργησε, τελικά, η περιφέρεια.
Προκλήσεις
Στην πολυσέλιδη έκθεση καταγράφονται οι κύριες προκλήσεις που προσπαθεί να αντιμετωπίσει η ευρωπαϊκή πολιτική για τα τρόφιμα, που είναι η κλιματική αλλαγή, η αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού και η αλλαγή των διατροφικών συνηθειών, που δημιουργούν μεγαλύτερη ζήτηση για τρόφιμα και πόρους, ενώ παράλληλα επιβαρύνουν το περιβάλλον, η ανάγκη για καινοτομία και ψηφιοποίηση στον τομέα των τροφίμων, η διασφάλιση της συμμόρφωσης με υψηλά πρότυπα ασφάλειας και ποιότητας των τροφίμων.
Όπως αναφέρεται στο σχέδιο, «η παραγωγική δομή της περιφέρειας βασίζεται στην παρουσία ενός ισχυρού πρωτογενούς τομέα, ενώ η Θεσσαλία είναι δεύτερη μετά την Κεντρική Μακεδονία στη συμμετοχή του πρωτογενούς τομέα στη διαμόρφωση του ΑΕΠ της χώρας, που είναι περίπου τρεις φορές μεγαλύτερη από τον εθνικό μέσο όρο και περισσότερο από επτά φορές από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο».
Όσον αφορά τις σημαντικές περιβαλλοντικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο κάμπος, αυτές –σύμφωνα με το σχέδιο– είναι η λειψυδρία, τα ακραία φαινόμενα (Daniel, Elias, Ιανός, κ.λπ.), η διάβρωση και η ερημοποίηση των επικλινών γαιών, καθώς και η συνεχιζόμενη υποβάθμιση των εδαφών λόγω πολυετούς μονοκαλλιέργειας και η συνεπακόλουθη αύξηση των εισροών (λιπάσματα, αγροχημικά, αρδευτικό νερό), οι οποίες ασκούν σημαντική πίεση στο υφιστάμενο μοντέλο παραγωγής.
Η φυτική παραγωγή της Θεσσαλίας αυξάνεται με όρους ονομαστικής αξίας κατά τα τελευταία 15 χρόνια, έχοντας μερίδιο πάνω από 20% της εθνικής αξίας φυτικής παραγωγής, ενώ αντίθετα η ζωική παραγωγή παρουσιάζει στασιμότητα με μικρές αυξομειώσεις. Σημαντικό πρόβλημα αποτελεί ο μικρός κλήρος, ιδίως της μεγάλης (αροτραίας) καλλιέργειας (30.154 εκμεταλλεύσεις με 85 στρέμματα ανά εκμετάλλευση), που μειώνει σημαντικά το κίνητρο παραγωγού.
Στη ζωική παραγωγή, σημαντική είναι η σημασία του γάλακτος, που αντιπροσωπεύει τα τελευταία 15 χρόνια σχεδόν το 50% της αξίας παραγωγής της Θεσσαλίας και συνεισφέρει πάνω από το 15% της αξίας της εθνικής παραγωγής γάλακτος. Η βοοτροφία στη Θεσσαλία παρουσιάζει τάση αύξησης του μεγέθους των εκμεταλλεύσεων και μείωσης του αριθμού των παραγωγών. Στη χοιροτροφία, ο αριθμός των εκμεταλλεύσεων και των εκτρεφόμενων ζώων παρουσιάζει σημαντική μείωση την τελευταία δεκαετία.
Η πτηνοτροφία είναι περιορισμένη αντιπροσωπεύοντας το 1,1% των συνολικά εκτρεφόμενων πτηνών στην Ελλάδα, ενώ την τελευταία δεκαετία παρουσιάζει περαιτέρω συρρίκνωση και η βιολογική πτηνοτροφία μειώθηκε κατά 69%. Γενικά, η κατάσταση της κτηνοτροφίας στη Θεσσαλία επιδεινώθηκε μετά τις καταστροφικές πλημμύρες που εκδηλώθηκαν το 2023.
Προτάσεις
Οι κύριες προκλήσεις που αναγνωρίστηκαν για το Αγροδιατροφικό Σύμπλεγμα στη Θεσσαλία, με ορίζοντα το 2030, έχουν ως εξής:
- Ανάπτυξη καινοτόμων τροφίμων και ποτών και συνολική βελτίωση της ανταγωνιστικότητας του κλάδου.
- Ανάπτυξη προϊόντων με ποικιλιακή ταυτότητα, δηλαδή καινοτόμα προϊόντα που τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους ως λειτουργικά τρόφιμα οφείλονται σε συγκεκριμένες ποικιλίες του είδους ή τοπικών πληθυσμών.
- Υποστήριξη του πρωτογενούς τομέα για τη μεσοπρόθεσμη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και τη μακροπρόθεσμη ανάσχεση των επιπτώσεών της.
- Ψηφιακός μετασχηματισμός της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών και σταδιακή επέκτασή του στα ανάντη των αλυσίδων αξίας.
- Ενίσχυση της εφαρμογής των αρχών της αειφορίας και της κυκλικής οικονομίας σε όλες τις αλυσίδες αξίας του αγροδιατροφικού συμπλέγματος για την παραγωγή προϊόντων με λιγότερους πόρους.
- Εξασφάλιση της επισιτιστικής επάρκειας και ασφάλειας.
- Αύξηση της παραγωγικότητας της φυτικής και της ζωικής παραγωγής με παράλληλη μείωση του κόστους.
- Αντιμετώπιση του ανταγωνισμού για κάλυψη της γης υψηλής παραγωγικότητας από μονάδες παραγωγής Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.
- Αειφορική διαχείριση εσωτερικών υδάτων της Θεσσαλίας.
Οι προτεινόμενες περιφερειακές δράσεις έρευνας, τεχνολογικής ανάπτυξης και καινοτομίας για το Αγροδιατροφικό Σύμπλεγμα είναι: Ανάπτυξη καινοτόμων τροφίμων και ποτών, βελτίωση της προστιθέμενης αξίας της γεωργικής παραγωγής, διατήρηση-αξιολόγηση-ανάδειξη-βελτίωση του γενετικού υλικού γηγενών φυτών και αυτόχθονων φυλών, καινοτόμες διαδικασίες βιώσιμης παραγωγής στη βιομηχανία τροφίμων και ποτών, εξασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας και της ασφάλειας των τροφίμων, προτεραιότητες στήριξης της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων από το Πρόγραμμα Θεσσαλία 2021-2027, τεχνολογικός εκσυγχρονισμός, υποστήριξη της ανάπτυξης νέων κλάδων οικονομικής δραστηριότητας και υποστήριξη της μετάβασης από παρακμάζουσες δραστηριότητες σε νέες.
Παρεμβάσεις
Η Ομάδα Εργασίας αναφέρει ότι απαιτούνται οι παρακάτω θεσμικές, νομοθετικές και άλλες παρεμβάσεις, όπως:
- Σχετικά με τον αγροτουρισμό, αναφέρθηκε ότι με βάση το υφιστάμενο πλαίσιο, εφόσον λειτουργήσει αντίστοιχη μονάδα εντός της εκμετάλλευσης υπάρχει κίνδυνος τα έσοδα από τη συγκεκριμένη δραστηριότητα να οδηγήσουν στην απώλεια της ιδιότητας του κατ’ επάγγελμα αγρότη. Συνεπώς, πρέπει να αρθούν τα κανονιστικά αντικίνητρα.
- Συζητήθηκε το θέμα της ανάπτυξης δεξιοτήτων στο Αγροδιατροφικό Σύμπλεγμα και τονίστηκε η έλλειψη μίας αξιόπιστης και αναγνωρίσιμης από την αγορά διαδικασίας πιστοποίησης για την άτυπη κατάρτιση.
- Αναφέρθηκε η ανάγκη δημόσιας τεχνικής στήριξης από γεωπόνους προς ομάδες παραγωγών κατά γεωγραφικές ζώνες, ανάλογα με το είδος των καλλιεργειών/εκμεταλλεύσεων και πως τα σχήματα εκπαίδευσης νέων αγροτών που εφαρμόστηκαν ως προαπαίτηση για τα Σχέδια Βελτίωσης του ΠΑΑ 2014-2020, δεν ήταν αποτελεσματικά. Ως εκ τούτου, απαιτείται νέα προσέγγιση στην εκπαίδευση των νέων αγροτών με κύκλους 150 ωρών στο πλαίσιο των οποίων θα εφαρμόζεται και πρακτική άσκηση (κατά το υπόδειγμα που εφαρμόζει η Αμερικανική Γεωργική Σχολή Θεσσαλονίκης). Αυτό απαιτεί κατάλληλα χωροθετημένες δημόσιες υποδομές εκπαίδευσης με πιλοτικές γραμμές παραγωγής.
- Προτάθηκε η πριμοδότηση νέων επιχειρηματιών (π.χ. ηλικίας
- Προτάθηκε, ακόμη, η πριμοδότηση επενδύσεων σε πληγείσες περιοχές (από πλημμύρες, πυρκαγιές) για να ενισχυθούν κατά προτεραιότητα επενδυτικά σχέδια ανασυγκρότησης ή νέων επενδύσεων.
- Τονίστηκε, τέλος, η ανάγκη για την οριοθέτηση των βοσκότοπων και η σημασία της ενσωμάτωσης ειδικών προβλέψεων για προτίμηση τοπικών προϊόντων σε προκηρύξεις δημόσιων διαγωνισμών (π.χ. νοσοκομείων, Ενόπλων Δυνάμεων κ.ά.).
Πηγή: www.ypaithros.gr